A.S. Byatt – Klein zwart verhalenboek (De Standaard)

9789023412472-1Daar zijn de monsters

 

De Engelse schrijfster A.S. Byatt mengt alledaags realisme met elementen uit mythes en spookverhalen in een uiterst geslaagde verhalenbundel.

 

Kathy Mathys

 

Stel je een vrouw voor van middelbare leeftijd. Haar moeder met wie ze een huis deelt, komt te sterven. De vrouw levert lemma’s voor een etymologisch woordenboek, vult de tijd met kleine dingen. De uren vormen dagen en de dagen vormen samen een geraamte, een soort van leven. Na de dood van de moeder glijdt de vrouw weg in een diepe rouw, ze begint letterlijk te verstenen. Het begint met een klompje kristal in de oksel, geleidelijk aan komt haar hele huid onder een steenlandschap te zitten. Het klinkt als het begin van een horrorverhaal, maar bij Byatt pakt dat anders uit. De vrouw is gefascineerd door haar gedaanteverwisseling, haar nieuwsgierigheid tilt haar op uit haar lethargie.

Heel wat personages uit het werk van Byatt zijn geïnteresseerd in het onbekende en het wetenschappelijke. In ‘Obsessie’, de beroemdste roman van de Engelse auteur, spelen literatuurwetenschappers de hoofdrol. Byatt wil de denkende mens neerzetten. In ‘Een stenen vrouw’ ontwikkelt het hoofdpersonage een nieuwe taal, herinneringen aan vroeger vervagen, mensengedachten worden vervangen door steengedachten. Het klinkt esoterisch of misschien zelfs fantasy-achtig en toch leest het niet zo. Byatt gaat op een eigenzinnige manier om met niet-realistische elementen. Het meest doen de monsters en wezens in ‘Klein zwart verhalenboek’ denken aan mythische figuren. Byatt is een kenner en liefhebber van folklore, van sagen en legenden. Ze verwijst in deze bundel naar IJslandse verhalen waarin stenen vrouwen door het lege land zwerven.

 

Weelderig

 

In elk verhaal komt wel een monsterlijk of spookachtig beeld voor. In ‘Het ding in het bos’ is er sprake van een letterlijk monster. De vertelling, die met afstand wordt gebracht, als een duister sprookje, beschrijft hoe kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog vanuit Londen tijdelijk naar het platteland verhuizen. Hun moeders vertellen niet waarom, ze verzwijgen het gevaar van de bommen. Dat verwart twee meisjes die het bos intrekken en daar een monster tegenkomen. Byatt beschrijft hoe hun levens jarenlang de stempel dragen van dat ene moment van angst. Het verhaal wordt verteld zonder bombast en zonder dramatiek, wel schrijft Byatt weelderig, in een lyrische stijl. Zij is het soort auteur dat liever meer dan minder vertelt. In haar romans leidt dat wel eens tot een overvolle wereld, maar in haar kortverhalen is dat anders. Die hebben een suggestief, meer open karakter.

In het kader van Byatts stijl is ‘Ruw materiaal’ interessant. Een schrijver raadt zijn studenten creatief schrijven aan om het melodrama te vermijden en dicht bij eigen leven te blijven. ‘Maak het nieuw,’ adviseert hij hen met de woorden van Ezra Pound. Zijn studenten komen aandraven met bloed, geweld en verhitte seks. Een van de studenten doet het anders, beschrijft hoe vroeger de kachels werden gezwart. Ze bezigt een rijke taal en Byatts schaart zich aan de zijde van deze cursist. Ook zij heeft lak aan het advies uit schrijfboeken die aanraden om zoveel mogelijk adjectieven te schrappen.

 

Metamorfose

 

Uit alle verhalen in deze collectie blijkt Byatts fascinatie voor het menselijke lichaam. De dokter in ‘Body art’ ziet zoveel vrouwenlichamen dat hij álle vrouwen met een klinische blik bekijkt. Hij is niet langer in staat om menselijke pijn tot zich te laten doordringen. ‘Body art’ is een geëngageerde vertelling over vrouwenlichamen en over hoe vrouwen al dan niet beschikken over het eigen lichaam. Deze thematiek komt ook aan bod in slotverhaal ‘Het roze lint’. Een man kan geen mededogen meer voelen voor zijn dementerende vrouw. Byatt preekt en oordeelt niet. Ze gaat voor een donkerkomisch pallet en laat de lezer opveren bij zinnen als deze: ‘Pillen om twee mensen kalm te houden wier kalme levens waren verworden tot een vorm van razernij.’

‘Klein zwart verhalenboek’ zit vol eenzame personages voor wie het leven een metamorfose ondergaat dankzij een ontmoeting of dankzij hun interesse voor de buitenwereld. Deze collectie verscheen voor het eerst in 2003 en krijgt nu een Nederlandse vertaling. De manier waarop Byatt fantastische elementen combineert met realisme is begeesterend. De schrijfster laat hier zien dat ze op de korte baan minstens zo interessant is als in haar romans.

 

****

 

A.S. Byatt – Klein zwart verhalenboek – vertaald door Saskia van der Lingen – De Bezige Bij – 254 blz.