Achter het keizersmasker
Met zijn vierde roman, ‘Augustus’, won John Williams in 1973 de National book Award. In het kielzog van ‘Stoner’ en ‘Butcher’s Crossing’ is er nu een Nederlandse vertaling.
Kathy Mathys
‘Stoner’, dé verrassende bestseller van 2013, was niet de eerste roman van John Williams, wel de derde en de meest autobiografische. Het verhaal speelde op een universiteitscampus, een setting die de schrijver, zelf docent, kende. Nog voor ‘Stoner’ verscheen, publiceerde de Amerikaan eerst ‘Nothing but the Night’ en ‘Butcher’s Crossing’, Williams’ versie van een western. Met geen van deze titels had hij tijdens zijn leven succes, alleen zijn vierde, ‘Augustus’, kreeg veel kritische bijval.
‘Augustus’ is een briefroman over de Romeinse keizer die vrede bracht, de slaven bevrijdde, niet van luxe hield en die zijn enige dochter, Julia, verbande om een nieuwe burgeroorlog te vermijden.
Williams wou het verre verleden niet in scènes tot leven wekken uit vrees te klinken als Cecil B. DeMille, regisseur van historisch-epische films als ‘The Ten Commandments’ en ‘Samson en Delilah’.
‘Augustus’ bestaat daarom uit brieven, dagboekfragmenten, stukken uit autobiografieën, staatsdecreten en andere geschreven documenten. Williams leefde jaren in Italië om zich onder te dompelen in de geschiedenis maar de documenten in de roman zijn fictief, vormen Williams’ interpretatie van hoe het moet geweest zijn.
Het duurt even voor de schrijver je helemaal meeneemt. De roman begint na de moord op Julius Caesar en in de eerste hoofdstukken wordt er druk heen en weer geschreven over hoe het nu verder moet. Sommigen – zoals Cicero – willen een herstel van de republiek, anderen willen dat Gaius Octavius, zoals Augustus dan nog heet, de macht krijgt. Caesar, zijn oom, heeft hem aangewezen als zijn erfgenaam.
Het blijft allemaal wat afstandelijk in die eerste hoofdstukken. Het verhaal komt wel tot leven in de delen over Marcus Antonius, de een zet hem neer als driest handelend, de ander als zij aan zij strijdend met zijn soldaten. Antonius noemt Cleopatra in zijn eigen brieven ‘zijn poesje’.
Offers voor het rijk
In essentie gaat ‘Augustus over het spanningsveld tussen het intieme en het publieke, een thema dat ook in ‘Stoner’ zit. Na het moeizame begin lees je fragmenten uit Julia’s dagboek. Drieënveertig is ze dan en verbannen naar het eiland Pandateria. Door en door verkild, zo klinkt deze fascinerende vrouw, die Williams met veel overtuigingskracht een stem geeft. Het boek bloeit open, ook in de andere passages, en steeds meer doemt een rijk geschakeerd beeld op van een keizer met veel gezichten en een rijk met net zoveel belangen.
Augustus liet zich omringen door dichters voor wie hij alle respect had, door filosofen. Vergilius en Horatius waren vrienden. Hun stemmen klinken hier, net als die van Cicero, Ovidius.
Williams voert niet enkel beroemdheden op, maar ook een anonieme soldaat die zich afvraagt wat voor zin oorlogsvoering heeft. Alle documenten hebben een heel eigen stijl en klankkleur. Sommige schrijvers klinken direct en gefragmenteerd, hun epistels zijn neergepend wanneer het stof op het slagveld nauwelijks is neergedaald, andere blikken terug naar tijden waarin ze meer onbezonnen handelden. Al lees je dus geen scènes en nauwelijks dialogen, toch is ‘Augustus’ een vlot lopend verhaal dat niet gefragmenteerd aandoet, het is zelfs spannend.
Is het dit allemaal waard geweest? Het is een vraag die vader en dochter zich stellen en waar ze, naargelang het moment in hun leven, verschillende antwoorden op geven.
Hartverscheurend is de laatste brief van Augustus aan zijn vriend en biograaf Nicolaus van Damascus. Daarin geeft hij toe dat macht hem niet interesseerde, wel de veiligstelling van de grenzen. Daarin overdenkt hij de geheimzinnigheid van elk mensenleven, ook dat van zijn vijanden. De enige wijsheid die de oude Augustus bezit, is het besef van zijn eigen zwakheid. En ja, in de tweede helft van deze roman, wanneer het minder over de branie van jonge lefgozers gaat, wel over mensen met in hun huid de afdrukken van een heel leven, verkent Williams opnieuw de meest belangwekkende thema’s: liefde, seksualiteit, ouderschap, verval.
Wanneer je de woorden van de oude vader en van de versteende dochter leest, vergeet je dat ze duizenden jaren geleden leefden, zo intens klinkt hun stem.
****
John Williams – Augustus – vertaald door Edzard Krol – – Lebowski Publishers – Amsterdam