Toni Morrison – God sta het kind bij (De Standaard)

toni-morrison-weet-met-god-sta-het-kind-bij-op-confronterende-en-krachtige-wijze-grote-themas-te-rakenOnherstelbaar kinderleed

 

Toni Morrison propt wel heel veel personages en vertelstof in haar nieuwe roman ‘God sta het kind bij’.

 

Kathy Mathys

 

‘Ik had de oppas kunnen zijn als onze huidskleur andersom was geweest,’ klinkt het uit de mond van Sweetness, moeder van Bride. Het kind is gitzwart, de zwarte ouders hebben een lichtere teint. Wanneer de dochter geboren wordt, verbazen ze zich over de huidskleur van hun kind, huiveren ze. De vader neemt de benen, meent ten onrechte dat zijn vrouw met een ander sliep. Sweetness geeft haar kind de schuld van haar stukgelopen huwelijk. En zo groeit Bride op zonder moederliefde. Haar vel is een bron van schaamte, tot ze een volwassen vrouw is, een schoonheid die haar blauwzwarte huid als een trofee weet te dragen.

In Toni Morrisons nieuwste roman is niet enkel Sweetness aan het woord, de schrijfster vult haar boek met een koor aan stemmen.

Het centrale thema is vertrouwd, Morrison verkende eerder kindermisbruik in ‘Het blauwste oog’, waarin een elfjarig meisje door haar vader wordt verkracht. ‘God sta het kind bij’ laat verschillende vormen van kindermisbruik zien, er is sprake van gradaties. Dat Sweetness haar kind niet aanraakt, is, zo suggereert de schrijfster, kwalijk maar toch is ze niet volledig verantwoordelijk. Sweetness leeft nu eenmaal in een wereld die door blanken is opgedeeld in vakjes, naargelang de huidskleur die je hebt. Bij de andere gevallen van kindermishandeling in het boek hebben de daders nauwelijks een gezicht. Booker, Brides geliefde, lijdt onder de dood van zijn broertje, die het slachtoffer werd van een verkrachter. Met Bride praat Booker niet over zijn dode broertje, hij duwt het verleden weg. Deze non-communicatie leidt tot een misverstand en een breuk tussen de geliefden.

 

Schuld en boete

 

De volwassen Bride leeft niet in dezelfde wereld waarin haar jonge moeder een weg zocht. Nu zijn zwarte modellen hip: ‘Het is de handelswaar van dit moment in de beschaafde wereld,’ schrijft Morrison over deze fascinatie met zwart. Bride heeft een hoge functie bij een cosmeticabedrijf. Ze stuurt haar moeder geld op en mijdt voorts alle contact. Ze denkt terug aan die ene keer dat Sweetness trots was op haar dochter: het is een moment waarop Bride nu met schaamte terugblikt. Ze deed namelijk iets om in de gunst te komen bij haar moeder, maar berokkende een ander daar kwaad mee.

Het verhaal van schuld en boete, van gebroken levens die misschien wel nooit zullen worden gelijmd zit gevat in een boek van minder dan tweehonderd bladzijden en daar lijdt het resultaat onder. Iedereen krijgt een stem maar de woorden van de vertellers beklijven niet. Er is ook sprake van overbodige verhaallijnen, zoals die van Brides vriendin Brooklyn.

Het probleem van dit boek is dat je leest over de pijn, je voelt het niet. Morrison verklaart en preekt te veel. Een voorbeeld: ‘Hij was onderdeel van de pijn – helemaal geen verlosser en nu lag haar leven in puin door hem.’ Het stikt van dit soort uitleggerige zinnetjes.

Aan de ene kant klinkt Morrison psychologiserend, aan de andere kant heb je het gevoel dat de personages te weinig ruimte krijgen. De elliptische stijl die Morrison de laatste tijd gebruikt, gaat haar minder goed af dan de lyrisch-epische van vroeger. Bride heeft het gevoel dat ze ‘langzaam wegsmelt’ en dat gebeurt ook letterlijk. Ze wordt mager, verliest haar vrouwelijke contouren. Deze haast fabelachtige toets is interessant maar wordt niet goed uitgewerkt.

Gelukkig valt er op gebied van taal en stijl wel te genieten. Over de dood van Bookers broertje schrijft Morrison: ‘Na verloop van tijd richtte het hele gezin zich weer op, als Sesamstraat -poppen, in de hoop dat vrolijkheid, als je maar goed oefende, de levenden zoet en de doden stil kon houden.’ Er zijn momenten waarop dit verhaal tot leven komt. Helaas zijn ze te schaars.

 

**

 

Toni Morrison – God sta het kind bij – vertaald door Ronald Vlek – De Bezige Bij Amsterdam/Antwerpen – 176 blz