Rachel Cusk – Transit (De Standaard)

methode_times_prod_web_bin_14d971f4-7f53-11e6-9862-c87336845bcfAfbraakroman

 

Een Engelse schrijfster gelooft niet langer in de kracht van traditionele verhalen. Na haar echtscheiding is ze op zoek naar antwoorden. Met ‘Transit’ blijft Rachel Cusk gedurfde paden bewandelen.

 

Kathy Mathys

 

Fay is een schrijfster die na een stukgelopen huwelijk haar identiteit kwijt is. Een toeschouwer is ze geworden, iemand die kijkt naar de levens van anderen. Al luisterend heeft ze meer geleerd dan ze ooit voor mogelijk hield.

In 2014 verscheen Rachel Cusks ‘Outline’ (nu vertaald als ‘Contouren’), een grensverleggende roman over diezelfde Fay. Haar huwelijk was toen al voorbij, de wonden waren nog rauw. ‘Transit’, wat je zou kunnen omschrijven als een sequel, speelt enige tijd later.

De overgang tussen de romans is naadloos want ze hebben dezelfde vorm, bestaan uit gesprekken van Fay met mensen die ze, al dan niet toevallig, ontmoet. De passieve Fay laat anderen vertellen, ze stelt weinig vragen, blijft nagenoeg onzichtbaar. Ze gelooft niet langer in het westerse idee van persoonlijke vooruitgang en dat heeft invloed op de manier waarop ze denkt over plot. Sarah Waters vertelde me ooit in een interview dat een stevige plot het leven bevestigt. Aan die uitspraak deed ‘Transit’ me denken. Fay stelt het klassieke patroon van mensenlevens in vraag en daarmee bevraagt ze ook de structuur van verhalen. Ze ontdekt dat er niet noodzakelijk sprake is van opbouw en vooruitgang in een mensenleven.

Fays gesprekspartners praten over verandering en hoe wenselijk die is. Volgens de kapper van het hoofdpersonage moet je verandering afwijzen om in vrijheid te kunnen leven. Een ex van het hoofdpersonage verhuist naar Toronto om uiteindelijk terug te keren naar Londen. Door die tijdelijke verandering kan hij zich nu verzoenen met een licht voorspelbaar gezinsleven.

Kan er enkel sprake zijn van vrijheid na een groot verlies? Kunnen mensen ooit samen blijven zonder elkaars diepste kwetsbaarheden te kennen? Fay luistert naar vragen en antwoorden. Soms vermoed je dat ze zich herkent in wat ze hoort. Zo ontmoet ze een Zweedse die haar vertelt over de dag dat ze een toeschouwer werd in het leven in plaats van een deelnemer.

 

Grotesk

 

Fay heeft een etage gekocht in een oud huis. Haar verdieping is er danig aan toe dat een aannemer nagenoeg alles komt slopen. Zo worden de skeletten van de muren en vloeren zichtbaar. De kwetsbaarheid van de constructie onderstreept die van Fay. Tijdens de verbouwing heeft ze het gevoel op een operatietafel te liggen. Machteloosheid is sowieso haar basisemotie. Die heeft niet enkel te maken met de afbraak, maar ook met haar fatalisme. De schrijfster heeft de indruk dat er een graad van onvermijdelijkheid in het leven zit. De dingen gaan kapot, zo meent ze inmiddels te weten, en achter de glanzende façade van een huis, van een huwelijk schuilt er wreedheid en geweld.

Het klinkt somber en toch heeft de Engelse haar komische momenten. Je wordt niet platgewalst door dit enigszins afstandelijke proza. Cusk heeft een onderkoelde stem en onder het oppervlak schuilt iets dierlijks, iets lichamelijks dat zichtbaar wordt in de details. Bomen hebben slangachtige wortels, het patroon van behangpapier doet denken aan huiduitslag. Cusk slaat zelfs groteske wegen in. Ze is hier ver verwijderd van het realisme dat ze bedreef in – overigens sterke – romans als ‘In de beste familie’ of ‘Het buitenleven’. In het souterrain woont een echtpaar dat Fay beangstigt en beschimpt. Trollen zijn het, monsters uit een expressionistische prent.

 

 

 

 

Moedig

 

Fay is te gast op een literair festival waar ze het podium deelt met andere auteurs. Dit laat Cusk toe om verschillende manieren van autobiografisch schrijven te verkennen. Gooi je er een fictionele laag overheen? Beschrijf je het spectaculaire of ook het zogenaamd ondramatische, zoals Knausgard? Het zijn vragen die Cusk onderzoekt in haar eigen werk en die meteen een nieuwe vraag oproepen: tot welke schrijfster zal Cusk zich ontwikkelen? Fay – en, zo mogen we wel aannemen, Cusk met haar – is in beweging, zoals de titel aangeeft. Waar voert haar reis heen? Het blijft afwachten met een schrijfster die nietsontziend is in haar aanpak, die haar hele leven, haar hele zijn meeneemt in haar werk. Cusk schrijft over klassieke onderwerpen: families, relaties, het ouderschap, eenzaamheid. Haar uitwerking is volstrekt origineel en moedig.

 

****

 

Rachel Cusk – Transit – vertaald door Marijke Versluys – De Bezige Bij – 219 blz.