Amazon leest mee
Over enkele jaren passen er wel honderd boeken in de palm van onze hand. E-boeken zijn de toekomst, of we dat nu fijn vinden of niet.
Kathy Mathys
Vroeger ging het zo: tijdens de eerste weken van de maand juli liep ik langs mijn boekenkasten en haalde ik enkele titels van de planken. Er vormde zich een stapel van vijf boeken voor op vakantie. Ik begon me al op voorhand te verheugen op die klassiekers en thrillers waar ik anders nooit aan toekwam. Nu weegt mijn reiskoffer enkele kilo’s lichter en ben ik al ter bestemming wanneer ik ‘mijn boekenkast’ bekijk. Licht gepakt en toch tientallen titels op zak: dat is het grote voordeel van e-boeken lezen. Ook het huis zelf kan weer ademen, als je meer dan de helft van je leesvoer digitaal koopt. Natuurlijk is een digitale boekenkast – in tegenstelling tot een echte – geen verlengstuk van je persoonlijkheid. Natuurlijk zijn e-boeken geurloos, hebben ze geen ruwe of juist gladde bladzijden, staan er geen gepersonaliseerde boodschappen in. Ze zijn minder romantisch, hoor je vaak. En toch zijn ze de toekomst. Bij ons is het marktdeel van e-boeken nog klein: 2,2% in 2012, het jaar daarvoor was het 1,2%. Wereldwijd zijn al 22,5% van alle verkochte boeken digitaal en dat percentage stijgt pijlsnel.
Laten we eens kijken naar de leeservaring zelf. Hoe anders is het lezen van een digitaal boek? Gebruik je een tablet, dan is je bladzijde verlicht en kan je zelfs ‘s nachts in je bed lezen zonder leeslamp. Echte e-readers hebben geen interne lichtbron. Je kan de bladzijden van e-boeken niet omslaan en ze hebben geen paginanummers. Afhankelijk van de grootte van het lettertype zit je op bijvoorbeeld 9 dan wel 10% van de tekst. Op Kindle, de e-reader van Amazon, staat zelfs hoeveel minuten je nog moet in je hoofdstuk. Niet meteen onthaastend. Je kan deze en andere indicaties wel uitschakelen. Dat e-readers een verklarend woordenboek bevatten is geweldig. Minder handig is het systeem van notities maken. Bij papieren boeken doe je dat in de kantlijn, bij digitale boeken staan alle notities samen in een apart document. Onhandig is dat. Hopelijk verandert dit in de toekomst.
E-boeken voor tablets kunnen links bevatten naar andere media, zoals video’s of websites. Amazon verwierf onlangs een patent waardoor het haar Kindle-boeken kan voorzien van extra content. Zo zou een boek waarvan een tv-serie is gemaakt extra verhaallijnen kunnen bevatten uit de serie of links naar videomateriaal. Richard Mason liet van zijn jongste roman een iPad-editie maken. De lezers van deze historische roman konden onder andere de muziek uit die tijd beluisteren. Deze multimediale kant wordt nog niet ten volle verkend en de meeste e-boeken hebben weinig extra’s. Wel zijn er al heel wat interactieve kinderboeken met geluid.
Bespied
Kindle-lezers zien welke fragmenten door andere lezers zijn gemarkeerd en hoe vaak bepaalde quotes zijn ‘gehighlight’. Zo weet ik inmiddels dat de openingszin van Jane Austens ‘Trots en vooroordeel‘de meest gemarkeerde quote ooit is in e-boeken. Vroeger las je in je eentje en kwam je enkel in tweedehandse boeken of geleende exemplaren uit de bieb de potloodlijntjes van andere lezers tegen. Nu gaat het steeds meer om wat je co-lezers er van vinden. Dat lezen steeds minder een privé-gebeuren wordt is vooral kwalijk omdat verkopers en uitgevers van e-boeken meekijken. Amazon, Apple en Google weten of de lezers de introductie overslaan, of ze notities maken, welke delen ze sneller lezen dan andere en waar ze afhaken. Dat uitgevers deze gegevens in handen krijgen roept protest op. Jim Hilt van Barnes & Noble beweert dat lezers zich geen zorgen hoeven te maken: ze willen uitgevers enkel helpen bij de creatie van boeken ‘die de aandacht van de lezer beter vasthouden’. Betekent dit dat enkel plotgedreven verhalen nog een kans maken in de toekomst? Uitgevers weten inmiddels dat lezers van genrefictie – thrillers, fantasy, chicklit – als een wervelwind door de tekst heen razen, dat non-fictieboeken vaker onuitgelezen blijven. Nu al zijn er uitgevers die digitale testexemplaren van boeken voorleggen aan een lezerspubliek, voor ze een geprinte uitgave lanceren. En ook: zullen auteurs wel hun best blijven doen om een finale versie in te leveren van een manuscript? E-boeken kan je toch nog altijd aanpassen.
Niet alle veranderingen zijn slecht. De e-boekenmarkt zorgt voor nieuwe genres en mogelijkheden. Zo is er de Kindle Single, een miniboekje dat zowel kan bestaan uit een essay, een kortverhaal of een ‘aflevering ’van een roman. Vroeger publiceerde Charles Dickens zijn werk in afleveringen en nu gebeurt dat opnieuw omdat e-boeken sneller klaar zijn dan papieren exemplaren. Margaret Atwood publiceerde een groot deel van haar jongste werk enkel digitaal. Haar roman ‘Positron’ verschijnt in afleveringen als e-boek en samen met Naomi Alderman schreef ze een zombieboek dat enkel als e-tekst uitkwam. Ook bijzonder zijn de digitale memoires die in Angelsaksische landen populair zijn. Het zijn korte teksten, die van Mark Haddon en Howard Jacobson zijn bijvoorbeeld erg de moeite.
In bruikleen
Zijn het spannende tijden voor schrijvers? Je hoort twee geluiden: angst voor piraterij en schending van auteursrechten aan de ene kant, een opwinding over nieuwe manieren van uitgeven aan de andere. Zo is uitgever Richard Nash er van overtuigd dat de alternatieve markt wel kan varen bij de jongste ontwikkelingen. Bij zijn uitgeverij laden potentiële auteurs hun tekst zelf op. Ze wachten op feedback van lezers en op basis daarvan neemt de uitgever verdere beslissingen. De lezer wordt zo een actieve deelnemer in het proces.
Het is vooral Amazon, verkoper en uitgever, dat zwaar onder vuur ligt omdat het er steeds meer op lijkt dat de gigant zijn eigen zin wil doen. In het begin van dit jaar verkreeg Amazon een patent dat het toelaat om e-boeken tweedehands te verkopen. Het lijkt absurd want welke koper zou een nieuw exemplaar verkiezen boven een tweedehands? Volgens specialisten wil Amazon eenzelfde boek een tweede en derde keer kunnen verkopen zonder tussenkomst van schrijvers of uitgevers. Dat brengt ons bij een teer punt: eigenlijk bezit je een e-boek nooit echt. Je krijgt enkel de licentie om het te lezen. Amazon – of een andere verkoper van e-boeken – kan een aangeschaft boek verwijderen uit je bibliotheek. Het kan zelfs de inhoud aanpassen. Een e-boek is niet enkel ontastbaar. Het is ook veel minder statisch dan een papieren variant. Teksten zijn glibberig geworden, liggen niet langer vast. Volgens James Bridle van The Guardian zullen we in de toekomst niet langer vragen: heb je boek X gelezen? Wel: wiens editie heb je gelezen?
Ten slotte is het e-gebeuren interessant voor lezers die zich zelf aan het schrijven van een boek willen wagen. Dankzij de technologische ontwikkelingen is het veel makkelijker geworden om je werk onder de aandacht te brengen van lezers. Zo loopt het storm bij Brave New Books, een initiatief van de Singel Uitgevers, bol.com en Mijnbestseller.nl. Zullen er dankzij Brave New Books nieuwe talenten opstaan? Zal de samenwerking tussen e-boekverkopers en uitgevers een kwalijke impact hebben op de kwaliteit? Enkel de toekomst kan het uitwijzen.
Aparte kader:
In het oudste boekenmuseum ter wereld loopt momenteel de expo ‘Klaar met het boek’. Studenten Grafisch Ontwerpen van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten te Den Haag bezonnen zich over de toekomst van het papieren boek. Sommige ontwerpers kenden het papieren boek een decoratieve rol toe. Ze maakten er tafels, sieraden en lampen van. Een student vraagt zich af of technologische vooruitgang wel staat voor verbetering. De begeleidende stapel verbrande boeken choqueert. Er liggen ook geurstokjes met het aroma van nieuwe boeken. De permanente collectie van dit mooie museum, dat vooral papieren exemplaren bevat, heeft onder meer de afdeling ‘Van lood tot led’. Daar wordt de geschiedenis van het boek tot in zijn meest huidige vorm belicht. (KM)
‘Klaar met het boek’ tot 29/9/13 – www.meermanno.nl