Tussen Freud en God
Op 14 april is het 100 jaar geleden dat de Titanic zonk. Debutante Charlotte Rogan schreef een spannende, diepgravende roman over de overlevenden van een gelijkaardige ramp.
Kathy Mathys
Grace Winter is naar eigen zeggen een praktisch ingestelde Anglicaanse. Ze is als kind gelovig opgevoed maar haar bijbel ligt al jaren stof te vergaren. De tweeëntwintigjarige is één van de 39 inzittenden van een reddingsboot die neergelaten werd in de oceaan na de ontploffing van de Empress Alexandra. Grace vindt de Bijbelverzen prevelende diaken irritant. Ze kijkt veel meer op naar meneer Hardie, de enige schipper aan boord, de man die al snel het voortouw neemt. ‘De reddingsboot’ speelt in 1914, wanneer de Eerste Wereldoorlog net is losgebarsten. De Kerk is niet meer zo invloedrijk als voordien, vrouwen willen meer (politieke) macht en zo zijn er wel meer maatschappelijke verschuivingen die een invloed hebben op de verwikkelingen in het verhaal. Zoals dat gebruikelijk is in rampenromans, vormen de overlevenden een doorsnede van de bevolking. Er zijn dames met korsetten die tot op dag drie bezorgd zijn om hun kapsel, er is de wetenschapper die strooit met weetjes over Hobbes en Freud, de Franse meid Lisette, die met hete adem roddels in ieders oor fluistert.
Ethisch
‘De reddingsboot’ is meer dan een spannend avonturenverhaal waarin stormen en een verschroeiende zon de overlevenden teisteren. Rogan trekt de ethische kaart, vooral in het tweede deel van de roman dat in een rechtbank speelt en even beklijvend en toonvast is als de scènes op de oceaan. Rogan laat haar overlevenden vragen stellen over God, verantwoordelijkheid en overlevingsdrang. Is de helse beproeving een straf van God of een test? Kunnen vrouwen hun onschuld enkel bewaren door passief toe te kijken? Waar ligt de grens tussen misdaad en actie?
Ik-verteller Grace brengt, terugblikkend, haar beleving van de gebeurtenissen. Aanvankelijk denk je te maken te hebben met – alweer – een onbetrouwbare gids, tot je inziet dat Grace niet zozeer misleidend is maar afstandelijk. Ze durft niet diep in eigen hart en ziel te kijken. Dat maakt dit boek interessanter, meer confronterend.
Rijpingsproces
Rogan is geen jonge debutante en je krijgt het vermoeden dat deze roman een lang rijpingsproces kende en niet snel in elkaar werd geflanst naar aanleiding van de Titanic-verjaardag. Qua structuur en toon is hij geslaagd en de plot is niet te uitzinnig of kunstmatig opzwepend. In scheepsbreukverhalen krijg je vaak gruwelijke taferelen naarmate de aftakeling inzet. Rogan brengt geen grand guignol omdat haar hoofdpersonage zich de laatste dagen nauwelijks herinnert. Ze verkeerde tussen hallucinatie en bewusteloosheid en wist niet precies wat er allemaal om haar heen gebeurde. De rechtbankhoofdstukken zijn geslaagd, die over Graces verleden vormen de enige zwakke schakel. Wanneer Rogan haar hoofdpersonage de kroonluchters op het schip laat beschrijven of haar relatie met haar zus dooft het verhaal wat uit. Wat Rogan erg goed laat zien is hoe de menselijke geest immer in beweging is. Een gedachte die aanvankelijk nog krankzinnig leek, blijkt dat na uren gemaal in de kop niet te zijn. Soms delen de passagiers hun ideeën met anderen, na een tijd weten ze niet meer of ze aan het praten zijn of enkel een stem horen in hun hoofd, zo uitgeput zijn ze. Net als Hilary Mantel, die zich lovend uitliet over dit boek, heeft Rogan geen beeldende taal vol zintuiglijke details, wel is ze even scherp en precies.
Rogan liet zich inspireren door negentiende-eeuwse rechtszaken waarin overlevenden vervolgd werden om hun daden. J.M. Coetzee en Emma Donoghue zijn zeer te spreken over deze subtiele historische roman. Little Brown presenteert ‘De reddingsboot’ als hét boek van 2012.
***
Charlotte Rogan – De reddingsboot – 272 blz. – 17.95 euro – oorspronkelijke titel: The Lifeboat.