Liefdesdriehoek
Acht jaar na de verschijning van ‘Middlesex’ zijn de verwachtingen voor Jeffrey Eugenides’ nieuwste hooggespannen. ‘Huwelijk’ is een liefdesroman die de lezer niet helemaal voldaan achterlaat.
Kathy Mathys
Eerst waren er de vijf zussen Lisbon uit ‘De zelfmoord van de meisjes’, Eugenides’ dromerige debuut. Na hun dood blijven de Lisbons rondspoken in de hoofden van de dorpsjongens die hen vol schroom aanbidden. Met zijn eerste roman bracht Eugenides een prachtige mengvorm van tedere humor en herfstige melancholie. Ook in bestseller en Pulitzer Prize-winnaar ‘Middlesex’ liet Eugenides zien met hoeveel wijsheid en zelfvertrouwen hij in de harten van zijn jonge personages kijkt. Callie’s voorouders zijn Grieken die hun geluk komen beproeven in de Verenigde Staten. Net als Eugenides is zij een Grieks-Amerikaanse, verder gaan de gelijkenissen tussen schrijver en personage niet. Callie groeit op als een meisje, tot tijdens haar puberteit blijkt dat ze de hormonale en biologische kenmerken van een jongen heeft. Het prachtige hoofdpersonage van ‘Middlesex’ is vernoemd naar Calliope, de Griekse godin voor epische poëzie. Geen toeval, want het is vooral de lyrische vertelstem van deze vuistdikke roman die overweldigt en ontroert.
Boekenkast
‘Huwelijk’ speelt in de vroege jaren 1980, wanneer androgynie ‘in’ was, zoals de schrijver opmerkt. Eugenides introduceert zijn hoofdpersonage aan de hand van haar boekenkast. Madeleine Hanna heeft een zwak voor negentiende-eeuwse kleppers: Jane Austen, George Eliot, Henry James en Elizabeth Gaskell zijn de favoriete schrijvers van deze universiteitsstudente, die net klaar is met haar proefschrift over ‘de huwelijksplot’. In de boeken van Austen en co draaide alles om het vinden van een geschikte huwelijkspartner. Is de klassieke roman in verval, nu mannen en vrouwen kunnen scheiden en huwelijksvoorwaarden regelen? Is de gelijkheid van de seksen slecht voor de romankunst? Dat zijn de vragen die Madeleine zich stelt. Ze is daarmee een buitenbeentje op de universiteit van Brown, waar iedereen de mond vol heeft van Derrida en deconstructie. In 1982 – Eugenides laat ‘Tainted Love’ en Annie Lennox door de jukebox klinken – zijn de Victorianen wel heel erg passé.
Madeleine heeft jukbeenderen als Katherine Hepburn en ze draagt het liefst Jackie Kennedy-achtige outfits die wijzen op haar bevoorrechte afkomst. Wanneer Madeleines vriendje Leonard met de moeder van zijn vriendin praat heeft hij het gevoel op audiëntie te zijn bij de Engelse koningin. Leonards achtergrond is minder glansrijk: een geesteszieke moeder en een vader die een onsuccesvol antiquariaat runt ; beide ouders drinken.
Campusroman
‘Huwelijk’ is een moderne versie van de negentiende-eeuwse roman, inclusief een klassieke liefdesdriehoek. Behalve Leonard dingt ook Mitchell, Madeleines’ beste vriend, om de gunsten van de heldin. Samen met Madeleine stelt Eugenides zich de vraag hoe het zit het met man-vrouwverhoudingen in het postfeministische tijdperk.
Het eerste deel van dit boek is een campusroman waarin Eugenides negentiende-eeuwse klassieke auteurs laat botsen met de semiotici die begin 1980 hip waren aan Amerikaanse campussen. Eugenides’ beschrijvingen van ‘heroïnebleke’ studenten die met Roland Barthes dwepen zijn erg grappig. Madeleine voelt geen affiniteit met haar professoren die de dood van de auteur verkondigen in hun colleges. Madeleines’ liefde voor boeken en lezen is prachtig beschreven en je krijgt meteen zin om zelf weer een Mevrouw Gaskell uit de kast te halen.
De rest van de roman toont hoe het Madeleine, Leonard en Mitchell na de studietijd vergaat. Mitchell trekt naar Europa en India en krijgt een diepgaande belangstelling voor Christelijke mystici. In dit boek-over-boeken weet Eugenides Mitchells zoektocht en worsteling overtuigend te beschrijven. Toch blijf je er als lezer van op een beschaafde afstand naar kijken, je wordt op geen enkel moment vervoerd. Dat gaat ook op voor de lotgevallen van Leonard, hoe tragisch en dramatisch die ook zijn. Wel knap is de manier waarop Eugenides de vrij conventionele Madeleine leven inblaast. Over haar hartzeer klinkt het: ‘ ’s Nachts schudde een onzichtbare hand haar om de paar uur wakker. Verdriet was fysiologisch, een stoornis in het bloed’. Jammer dat niet alle passages dezelfde intensiteit hebben. De huwelijkscrisis van Madeleines’ zus bijvoorbeeld is in al zijn voorspelbaarheid te weinig opwindend.
Net niet
Het is de afstandelijke, alwetende verteller die ervoor zorgt dat de lezer niet diep genoeg in de hoofden van de personages geraakt. Verder zijn niet alle gebeurtenissen even scherp verbeeld. Leonard is manisch-depressief en die ziekte heeft een gigantische impact op zijn leven met Madeleine. Eugenides’ beschrijvingen van manie en doodsdrift kunnen niet tippen aan passages over geestesziekte in de werken van bijvoorbeeld Jenny Diski, Adam Haslett of David Foster Wallace. ‘Huwelijk’ zit vol humor. In de passages over de snobistische Hanna’s en over de absurditeit van het postkoloniale academische discours laat Eugenides zich van een meer komische kant kennen, al waren zijn vorige romans zeker niet humorloos. Veel meer dan ‘Middlesex’ en ‘De zelfmoord van de meisjes’ is dit een ideeënroman. Van baanbrekend genetisch onderzoek – Leonard is wetenschapper – tot de merites van oosterse religies: Eugenides scheert erlangs, maar hij diept niet uit. De campushoofdstukken zijn het meest sprankelend en geestig. De uitzwerm van de drie is net niet beklijvend genoeg om van een Grote Amerikaanse Roman te kunnen spreken.
***
Jeffrey Eugenides – The Marriage Plot – Farrar, Straus and Giroux – 406 blz.
‘Huwelijk’ verschijnt op 26 oktober bij Prometheus.