Gerommel in het godenrijk
A.S.Byatt voelt zich helemaal thuis tussen de slangachtigen en wolfsmensen die de Noorse mythen bevolken. Haar Ragnarok is een stilistische parel vol autobiografische verwijzingen.
Kathy Mathys
Toen uitgeverij Canongate aan A.S.Byatt vroeg of ze wou meewerken aan hun serie van herwerkte mythen, wist de Engelse schrijfster meteen welk verhaal zij zou hertellen. Ragnarok, de Noorse mythe over het einde der tijden, was voor haar niet zomaar een verhaal. Byatts moeder las de Noorse mythen voor en de lotgevallen van Loki en Odin maken dan ook deel uit van Byatts schrijvers-DNA. Heel wat auteurs die meewerkten aan Mythen – Ali Smith en Margaret Atwood, bijvoorbeeld – kozen voor een moderne aanpak. Ze vertaalden de eeuwenoude mythen naar onze tijden, herkneedden de hoofdrolspelers tot personages met een psychologische diepgang, met herkenbare neuroses. Byatt doet dat niet, ze koos voor wat ze zelf ‘raw myth’ noemt. Toch bevat haar Ragnarok een modern aandoende finale. De Apocalyps die ze beschrijft, doet denken aan de ecologische doemscenario’s die sommige wetenschappers voorspellen.
Spiegel
Byatt worstelde met de aanpak en besloot om de mythe te herschrijven voor het kind dat ze ooit was. De driejarige die op de eerste pagina verschijnt, een klein meisje met haar ‘als door de zon beschenen rook (mijn vertaling)’, is Byatt zelf. Tijdens de Tweede Wereldoorlog trok Byatt met haar moeder van Sheffield naar het platteland om er de oorlog uit te zitten. Het decor is er groen en weelderig, de pastoor vertelt er zeemzoete verhalen over kindje Jezus. De kleine Byatt gelooft niet in God en ze vindt de Jezus-verhalen veel minder fascinerend dan Asgard and the Gods dat haar moeder haar in handen duwt.
Mythen kunnen bij hedendaagse lezers een gevoel van overbodigheid oproepen. De verklaringen voor rampen en noodlottigheden die erin worden aangereikt, zijn ingehaald door wetenschappelijke theorieën. Maar voor Byatt was het woelige, donkere universum van de Noorse goden een spiegel voor de wereld die ze kende, een wereld waarin ze altijd een gasmasker bij zich droeg en waarin gevechtsvliegtuigen de slapers lieten daveren in hun bed. Net als de Noorse goden kende ze het gevoel dat het einde er zat aan te komen.
Glibberige Loki
Byatt vertelt in Ragnarok hoe ze wist dat ze wou gaan schrijven. Urenlang zat ze als kind te staren naar de tekeningen in haar boek en ze merkte dat je in een steenmassa verschillende figuren kon zien. Dat wakkerde haar verbeelding aan.
De mythe zelf is bekend en Byatt bestudeerde de talrijke eerdere versies die ze in een epiloog toelicht. De goden, waarvan Odin de beroemdste is, doodden de reus Ymir en ze maakten meren van zijn zweet, bomen van zijn krullen en wolken van zijn hersenen. Ze bouwden Asgard, de thuis van de goden. Het kleine meisje voelt sympathie voor Loki, Odins bloedbroeder, die bekend staat als een speelse onruststoker. Hij was glibberig en onvoorspelbaar, kon van gedaante verwisselen: van melkmeisje tot forel of vlieg. Wanneer Loki door middel van een list de geliefde god Baldur de dood injaagt, nadert het einde van het godentijdperk. Alle levende wezens op aarde hadden namelijk aan Baldurs moeder beloofd dat ze haar zoon geen kwaad zouden berokkenen. Dit verbroken verbond is een eerste teken van naderend onheil.
Kikkervisjes vangen
Loki zou je kunnen zien als een moderne wetenschapper. Hij gedijt in een klimaat van experiment en durf. Byatt vindt hem roekeloos en sluw. ‘Hij hield ervan wanneer dingen woester, wilder, meer ongrijpbaar werden (mijn vertaling),’ schrijft ze. Hij is het die de wereld een duwtje richting de afgrond geeft. Byatts einde der tijden begint met bittere winden en mislukte oogsten. Er is geen troost in Ragnarok, waarin de laatste overblijvers elkaar opeten. Het is bekend dat Byatt een enorme liefde heeft voor de natuur – het kind dat kikkervisjes ving tijdens de oorlog is vast nog in haar aanwezig. Ragnarok is dan ook een project waar heel veel bezieling en betrokkenheid uit spreekt.
Byatt schrijft in een lyrische, heldere stijl vol alliteraties. Je zou dit verhaal eigenlijk moeten horen, zo mooi klinkt het. Van de vleermuizen die ‘als geplooid leder (mijn vertaling)’ in de grotten hingen tot de overpeinzingen van het kind dat zich afvraagt hoe iets ontstaat uit het niets: alles is even zinderend beschreven. Toch één punt van kritiek: Byatt is zo erudiet dat ze soms de neiging heeft om te doceren. Ze neemt de lezer te veel bij de hand, vooral aan het slot. Verder niets dan lof voor deze mengvorm van autobiografie en mythologie.
****
A.S.Byatt – Ragnarok – The End of the Gods – Canongate – 177 blz. – 12,99 €.
De vertaling verschijnt op 10 november bij De Bezige Bij.