Een monument voor de doden
In Amy Waldmans complexe en meeslepende debuutroman ‘The Submission’ wint een moslim een anonieme competitie. Zijn ontwerp voor een gedenkteken op Ground Zero zet de natie op haar kop.
Kathy Mathys
Mohammed Khan, de architect in kwestie, is een seculiere moslim, zoon van een Indiase ingenieur en een kunstenares, die al zijn hele leven in de Verenigde Staten woont. Khans liefde voor zijn land is nauw verbonden met het Amerikaanse credo dat je verwezenlijkingen belangrijker zijn dan je afkomst of religie. Zijn ambitieuze aard is heel Amerikaans en ze maakt Khan het leven moeilijk, wanneer zijn ontwerp als winnaar uit de anonieme competitie komt. De juryleden slagen er niet in om de naam van de winnaar binnenskamers te houden en al gauw gaan de poppen aan het dansen. Waldman voert- onvermijdelijk haast – rechtse tv-presentatoren op die schreeuwen dat Khans ontwerp een eerste stap is in een verregaande islamisering van de V.S. ; woedende nabestaanden die de naam van de architect niet naast die van hun geliefden willen zien en gematigde moslimgroepen die vrezen dat Khans onbuigzaamheid het leven ook voor hen zal verzuren.
Waldmans roman speelt in 2003, tijdens een periode waarin het puin is geruimd, al zijn de emoties nog rauw. Vooral de nabestaanden leggen zich niet zomaar neer bij de uitkomst van de competitie en ze eisen het woord op een hoorzitting, die Waldman bewaart voor de finale van haar roman.
Islamitische tuinen
In handen van een ongenuanceerde auteur had dit een simplistische roman opgeleverd met een nee-kamp en een ja-kamp. Waldman maakt het zich niet gemakkelijk, wat je al meteen merkt aan haar hoofdpersonage. Khan is geen knuffelbare held en zijn terughoudendheid om uitleg te geven bij het ontwerp van zijn tuin, stuit zelfs een journaliste van de linkse New Yorker tegen de borst. Khans tuinontwerp roept bij specialisten herinneringen op aan Islamitische tuinen. Wil hij de nabestaanden bespotten? Khan ontwijkt niet enkel de pers maar ook de diverse groeperingen die hem willen inzetten bij hun propagandaoorlogen. Hij voelt zich niet verantwoordelijk om de angsten te sussen van een natie die zich laat meeslepen door hysterische emoties.
De lelieblanke, rijke Claire, een weduwe wier man stierf in de torens, is de enige nabestaande die in de jury zit en wanneer Khan als winnaar uit de bus komt, zetten haar lotgenoten Claire zwaar onder druk. Met het personage van Claire laat Waldman, een voormalige New York Times-journaliste, zien dat ze als romancier meer dan veelbelovend is. De grilligheid van Claires emoties en het monstergrote verdriet van Claires zoon William zijn knap en onsentimenteel verbeeld. De andere weduwe in dit boek, Asma, komt uit Bangladesh en haar overleden echtgenoot was een illegale schoonmaker in de torens. Ze vraagt zich af hoe het mogelijk is dat haar man en de terroristen zich in hetzelfde paradijs bevinden. Asma spreekt zich uit op de hoorzitting en wordt voor velen de held van de dag. Toch is ook zij geen smetteloze heilige.
In de hoofdstukken over de nabestaanden laat Waldman erg goed zien hoe sterk de klassenverschillen zijn tussen de slachtoffers. Een rijke dame die tien dollar neertelt voor een halve pompelmoes in Manhattans Upper West Side heeft niets gemeen met een arme onderhoudsman uit een rommelig stukje Brooklyn. Waldman is sterk in sociale observaties en ze schuwt daarbij de humor niet.
Lastige vragen
Hoe herdenken we de doden? Is een verontrustend monument gepast omdat 11 september een donkere dag was of leveren we beter iets op maat van Amerikanen die van braaf impressionisme houden? En hoe zit het met die andere doden, de duizenden Irakese slachtoffers? Verdienen zij niet ook een gedenkteken? Kunnen we een kunstenaar om een verantwoording bij zijn werk vragen, enkel en alleen omdat hij moslim is? Het zijn maar enkele van de vele vragen die Waldman haar personages laat opwerpen in een roman vol discussies tussen advocaten, journalisten en betrokkenen van het drama. Waldman weet de intuïties, vermoedens en gedachten van haar spelers haarscherp weer te geven. Doordat dit een roman is met een uitgebreide cast, dringen we – met uitzondering van Claire – niet echt door tot in de emotionele kern van de personages. Dit is dan ook een roman over het politieke Amerika, kort na 9/11, en Waldman weet het klimaat waarin onderbuikgevoelens overheersten, cynische tabloids en conservatieve nieuwsankers zegevierden en waarin New Yorkers zich aangetast zagen in hun onwankelbaarheid heel goed te vatten. Het pleit voor deze schrijfster dat ze zoveel uiteenlopende standpunten en opinies niet zozeer aanvaardbaar maar wel begrijpelijk weet te maken. ‘The Submission’ is spannend en beklijvend. Het is ook een van de eerste Amerikaanse romans die niet enkel het verdriet om de doden toont, maar die de complexiteit van het Amerika van na de aanslagen in beeld weet te brengen. Waldman schreef haar boek nog voor de controverse rond de bouw van een moskee op Ground Zero in 2010 losbarstte.
****
Amy Waldman – The Submission – Farrar, Straus and Giroux – 320 blz.