Dood van een soldaat
Graham Swift schreef met ‘Was je maar hier’ een krachtige, knap gecomponeerde roman over familiebanden, oorlog en verlies.
Kathy Mathys
Een man kijkt door het raam van zijn slaapkamer. Hij wacht tot hij de auto van zijn vrouw de heuvel ziet opkruipen. Het klinkt weinig dramatisch, ware het niet dat de man gewapend is. Net als in Graham Swift vorige roman ‘Morgen’ bevindt het hoofdpersonage zich in de slaapkamer en blikt het terug op een bewogen mensenleven. ‘Was je maar hier’ is wel een pak geslaagder dan het nogal sentimentele ‘Morgen’.
Jack Luxtons grootste opluchting is dat zijn moeder, Vera, nooit te weten kwam hoe alles kapotging na haar dood. De Luxtons zijn veehouders die in Noord-Devon het hoofd boven water trachten te houden ondanks interne en externe – dolle koeien – problemen. Jack heeft een nauwe band met Vera en met zijn broer Tom, een nakomertje voor wie hij zich soms een vader voelt. Het zijn geen grote praters, de Luxtons: de onbehouwen en logge Jack, de harde en ondoorgrondelijke vader. We krijgen vooral de gedachten die door de hoofden van de betrokkenen malen. Wanneer Jack met zijn geweer op de slaapkamer zit, zijn alle Luxtons dood, behalve hij. In flashbacks blikt hij terug op zijn leven.
Verankering
De Luxtons voelen zich verbonden met de grond waarop ze wonen. Jack houdt niet van boten of vliegtuigen ; hij verlaat zijn domein zelden. Na de dood van zijn vader verkoopt hij de boerderij onder dwang van Vera, ook een boerendochter, die niet vastzit in haar verleden en die een nieuwe start wil. Vera ziet voor hen een toekomst op het Isle of Wight waar ze een caravanpark zullen uitbaten. Mensen komen er en gaan, ze zijn niet in de aarde verankerd. In Swifts romans zijn de personages vergroeid met het landschap, ze stellen zich vragen over hun herkomst en over de geschiedenis van de plek waar ze wonen. In ‘Laatste ronde’ vormde Kent veel meer dan een toevallig decor en in ‘Waterland’ waren de ‘Fens’ een personage op zich. ‘Was je maar hier’ is ambitieuzer omdat Swift zich buiten Engeland waagt, heel even toch. Tom Luxton gaat het leger in, geen heldendaad, enkel een uitstel van executie want, zo schrijft Swift, ‘ (Het was) een leven dat eigenlijk al gestrand was, Irak was enkel een omweg.’ Wat betekent het om ‘toe te horen’ aan een land waarvoor je strijdt? Wat hebben Devon en Irak met elkaar te maken? Dat zijn enkele van de vele vragen die Jack zich stelt.
Broers
In ‘Laatste ronde’ schreef Swift uitgebreid over een begrafenis en alle rituelen die erbij horen. Dit keer vormt de militaire begrafenis van Tom het hart van de roman. Wanneer Jack verneemt dat Tom gestorven is in Irak, vormt er zich een barst in de relatie met Vera. Zij kan het niet verkroppen dat de doden zoveel ruimte innemen in Jacks hoofd. ‘Mensen kunnen behulpzaam zijn door te sterven,’ schrijft Swift. Zo denkt Vera erover, zij ziet de dood van vader Luxton als een ontsnappingsroute. Haar psychologie is heel anders dan die van de weinig expressieve Jack, een man die niet goed uit zijn woorden komt, die onder de indruk is van wie twee zinnen kan vormen, zonder te struikelen. Het is jammer dat Vera’s hoofdstukken, die minder talrijk zijn dan die van Jack, niet heel anders klinken dan die van haar man, hoewel ze toch een heel andere stem heeft. Swift schreef deze roman in de derde persoon, wat niet gebruikelijk is voor hem. Toch zit je heel dicht op de personages, en dan vooral op Jack. De terzijdes waarin Swift in de hoofden van de begrafenisondernemer duikt of van de rijke Londenaars die de boerderij tot buitenhuis verbouwden, zijn minder sterk en voegen weinig toe.
Qua structuur is dit een roman die heel ingenieus in elkaar zit. Swift cirkelt rond de gebeurtenissen en geleidelijk aan trekt alle mist op. De complexiteit van de banden tussen de Luxtons wordt erg subtiel verbeeld. De laatste dertig pagina’s doen wat denken aan een thriller, zonder dat dit geforceerd overkomt. Swifts portret is donker maar niet somber of neerdrukkend.
****
Graham Swift – Was je maar hier – vertaald door Paul Van De Lecq – De Bezige Bij – 384 blz. – 19.90 €. Oorspronkelijke titel: Wish You Were Here.