Diep in het bos
Het heruitgebrachte ‘Tony & Susan’ van Austin Wright is een bikkelharde thriller en een meditatie over leesplezier- en gruwel.
Austin Wright was een Amerikaanse schrijver en academicus die in Europa nauwelijks brokken maakte, tot één van zijn boeken van onder het stof werd gehaald. ‘Tony & Susan’ is een meesterlijke thriller, een wraakroman en een bespiegeling over de leeservaring. Ruth Rendell en Saul Bellow raden deze vergeten roman uit 1993 aan op de cover van de Engelse heruitgave. Zowel thrillermonumenten als literaire pauzen zijn dol op dit boek, zo blijkt uit een Google-zoektocht. Dit is niet verwonderlijk want ‘Tony & Susan’ is een twee-voor-de-prijs-van-één roman, die zowel literatuurfans als liefhebbers van spannende boeken zal bekoren.
Vijftien jaar geleden verliet Susan Morrow haar eerste man, Edward Sheffield, een beginnend schrijver die Susan alleen liet opdraaien voor het gezinsinkomen. Susan geloofde niet echt in Edwards talent en ze koos voor de praktische, anti-intellectuele chirurg Arnold, met wie ze drie kinderen kreeg. Nu, na jaren van stilte, krijgt Susan een manuscript van Edward in de post. Tijdens de kerstperiode, terwijl Arnold de stad uit is voor een congres en een sollicitatie, begint ze te lezen. ‘Susan & Tony’ toont ons hoe Susan reageert op het manuscript, wat het aanricht in haar hoofd en we krijgen Edwards verhaal te lezen dat ‘Nachtdieren’ heet. In ‘Nachtdieren’ ontmoeten we Tony, die met vrouw en kind onderweg is naar een vakantiehuis aan de kust van Maine. Tony is een wiskundeprofessor, een redelijke en succesvolle man die houdt van zijn gezin. In een verlaten deel van Noord-Pennsylvanië krijgt het gezin een vervelende auto achter zich aan. De chauffeur duwt en pest, tot Tony’s auto van de weg schiet en een lekke band blijkt te hebben. De pestkoppen, drie lokale mannen, stellen voor de band te herstellen. Tony’s gezin is angstig, op haar hoede, en omdat ze het conflict niet willen laten escaleren staan ze de reparatie toe. Dan stelt de leider van de drie voor dat ze in twee auto’s naar het politiebureau rijden. Tony geraakt in de verwarring van het moment gescheiden van vrouw en kind. Een vreselijke nachtmerrie begint die driehonderd bladzijden verder met een stille tik eindigt.
Leesterreur
Susan is verward door haar reacties op het boek. Ze wil spanning maar ook veiligheid voor Tony. Ze wil wraak op de wreedaards en wordt kregelig door de geweldscènes waar vrouwen in voorkomen. Deze respons is herkenbaar – of juist niet – voor iedereen die thrillers leest. Dan zijn er Susans herinneringen aan Edward, die ze op een intieme manier jarenlang kende. Ze begint zich af te vragen hoeveel van Edward in Tony zit en of het vakantiehuisje in het boek iets te maken heeft met de plek bij het meer waar Edward en Susan tijd spendeerden. Oude grieven en schaamte komen bovendrijven en houden de functionele, perfecte moeder wakker. Susan is iemand die leest omdat ze niet wil denken aan de gruwelen, de ravijnen in haar eigen leven. ‘Nachtdieren’ is geen boek dat sust en balsemt. Het confronteert de lezer met vragen over zijn of haar morele kompas. Is Tony een mislukkeling? Wat zou jij doen? Hoe ga je om met verlies en pijn? Al deze moeilijke kwesties zitten verpakt in dit genreverhaal. Wright brengt een dubbel wraakverhaal: er is niet enkel sprake van Tony’s woede, maar ook die van Susan op beide echtgenoten. Het klinkt misschien complex, als een donker huis vol spiegels. Toch is ‘Tony & Susan’ een heldere roman, waarin je niet wegzakt. Het thrillerverhaal is spannend en duister en Susan is, vooral in het tweede deel van het boek, een boeiend personage dat lijdt onder de gemiste kansen in haar leven. Wrights analyse van het leesproces is heel herkenbaar en op geen enkel moment abstract of academisch. Sommige Amerikaanse journalisten vergelijken ‘Tony & Susan’ met ‘Revolutionary Road’ van Richard Yates, ook een roman waarin een huwelijk in pijnlijke details wordt uitgelicht. Yates is nog net iets subtieler en diepgravender dan Wright. Toch is ‘Tony & Susan’ een bijzondere ontdekking en is het onbegrijpelijk dat dit boek 17 jaar geleden compleet de mist inging. Wright stierf in 2003 op tachtigjarige leeftijd.
Kathy Mathys
Austin Wright – Tony & Susan – Atlantic Books – 374 blz.