De wereld in één kamer
Zowel Emma Donoghue als Ian McEwan lieten zich voor hun nieuwste romans inspireren door gruwelijke berichten uit de actualiteit.
Emma Donoghue is een Ierse schrijfster die in Canada woont en relatief onbekend is, tot haar naam dit jaar op de shortlist van de Man Booker Prize verscheen. Voor haar tiende roman liet Donoghue zich inspireren door de berichten over Josef Fritzl die zijn dochter 24 jaar opsloot en kinderen bij haar verwekte. Donoghue’s roman gaat niet over incest, wel over ontvoering, opsluiting en verkrachting. Zware thema’s die een al even loodzwaar boek konden opleveren, ware het niet dat Donoghue koos voor een slimme aanpak. Ze vertelt het verhaal van Ma, een vrouw die als studente ontvoerd werd en al 8 jaar in een kamer zit, vanuit het standpunt van Jack, het kind dat de ontvoerder bij haar verwekte. Ma heeft Jack nooit verteld hoe het precies zit met de wereld. In het dak van de kamer zit één raampje en Jack gelooft dat er enkel lucht is daarbuiten. Hij beseft niet dat er een hele wereld is, die hij niet kent. Voor hem is er maar één stoel die hij aanduidt met ‘Stoel. Het relaas van verteller Jack staat vol substantieven zonder lidwoorden – overbodige grammaticale eenheden in een wereld die bestaat uit unieke exemplaren. Ma heeft ervoor gezorgd dat de dagen een strakke routine hebben. Er zijn vaste eettijden en tv-tijden, er is een moment voor spel, voor slapen, het eten wordt geratsoeneerd. Jack vindt Ma fantastisch en hij zit niet met de situatie omdat hij niets anders kent. ’s Nachts wanneer ‘Old Nick’ Ma komt verkrachten, verstopt de vrouw Jack in de kast. Ze wil niet dat haar verkrachter het kind aanraakt. Old Nick blijkt ook geen belangstelling te hebben voor Jack. Wanneer Jack vijf wordt, acht Ma het de hoogste tijd om haar zoon op de hoogte te stellen van de feiten. Jack reageert vol ongeloof, hij kan de nieuwe werkelijkheid niet bevatten. Jacks moeder broedt al jaren op een plan om te ontsnappen maar ze kan het niet uitvoeren zonder de hulp van haar zoon.
De eerste helft van Donoghue’s roman is beklemmend, donker (het vieze, gesleten tapijt, Ma’s rotte tanden, het vitaminetekort), al zorgt Donoghue voor humor. Toch is het vooral Jacks taal zelf, zijn eindeloze voordenstroom, die ervoor zorgt dat het verhaal vitaal blijft, krachtig. Na de ontsnapping heeft Emma aandacht voor de psychologische opvang van de twee: Ma krijgt een inzinking en Jack mist zijn vertrouwde vier muren. Hij moet met een zonnebril de straat op en zonder zonnecrème verbrandt hij. Voortdurend loopt hij tegen dingen aan. Deze passages, waarin je de wereld bekijkt door de ogen van een nieuwkomer, zijn grappig en erg levendig. Samen met Jack kijk je met verwonderde, bange ogen naar zoveel werveling en animatie, zoveel kleur en beweging. Veel schoonheid dus in Donoghue’s roman, al zijn er valse noten. Het persinterview – Ma wordt door een lompe journaliste uitgehoord – dat woord voor woord staat afgedrukt, is onsubtiel en Donoghue kan de strakke spanning van het eerste deel niet aanhouden. Hier en daar zijn er sentimentele noten.
De zon als redding
De Engelse schrijver Ian McEwan schreef een satirische roman over klimaatsverandering. McEwan trok zelf naar Spitsbergen, samen met een groep wetenschappers en kunstenaars. Dit gegeven sijpelt door in een roman die je laat huiveren en lachen. Hoofdpersonage is Michael Beard, een verachtelijke wetenschapper die al jaren teert op een vroeg succes en die het geen moer kan schelen of de wereld vergaat. Beard is een vrouwengek, die erin geslaagd is zijn vijfde huwelijk op de klippen te laten lopen. Hij is kalend, dik en onsympathiek, een eendimensionale figuur van wie je niets goeds verwacht. Laat het nu net die man zijn die de wetenschappelijke kennis bezit om daadwerkelijk iets te doen aan de ecologische rampspoed die ons te wachten staat.
McEwan praat met kennis van zaken. Net als bij ‘Saturday’, een roman waarvoor hij zich verdiepte in chirurgie, heeft McEwan de wetenschap in de vingers. ‘Solar’ is grappig en vermakelijk, maar heeft niet de emotionele slagkracht van een roman als ‘On Chesil Beach’.
Emma Donoghue – Room – Picador – 321 blz.
Ian McEwan – Solar – Random House – 432 blz.
Kathy Mathys