Bikinibandjes en borsten
Martin Amis schrapte negentig procent van de eerste versie van ‘The Pregnant Widow’. We kunnen enkel huiveren bij de gedachte aan een nog logger monster.
Kathy Mathys
Even voor de duidelijkheid: ik ben niet één van die Martin Amis-haters, die de man verdenken van misogynie, racisme en andere duivelsheden. Akkoord, de man zit niet verlegen om een controverse. Onlangs noemde hij de boeken van Coetzee saai en pleitte hij voor euthansiecellen op de hoek van elke straat. Amis’ gemopper en geschreeuw durven wel eens op de zenuwen werken, maar hij klinkt niet altijd even ongenuanceerd. Amis’ non-fictie van de laatste jaren – met name zijn schrijfsels over de nasleep van 9/11 en de oorlog op terreur – is erg boeiend. Als romancier was het voorbije decennium een moeilijke zoektocht voor Amis. ‘London Fields’, De pijl van de tijd’ en ‘Nachttrein’, dat zijn de verhalen die van Amis één der grootste Engelse schrijvers van de voorbije 40 jaar maakten. Geen van die titels verscheen de voorbije tien jaar.
Met ‘The Pregnant Widow’ keert Amis terug naar vertrouwd terrein: het jaar 1970, wanneer de seksuele revolutie net achter de rug is. Amis schreef er al over in het vroege ‘The Rachel Papers’. Het grote verschil tussen dat boek en ‘The Pregnant Widow’ is dat er toen geen terugblik was op dat woelige tijdperk waarin mannen en vrouwen de kaarten grondig herschudden. ‘The Pregnant Widow’ speelt grotendeels tijdens de zomer van 1970 en biedt ook intermezzo’s uit 2003 en een coda, die tot in 2009 loopt.
Borsten en billen
Zomer 1970. Keith Nearing is een twintigjarige literatuurstudent die samen met zijn vriendin, Lily, en twee van haar vriendinnen, Scheherazade en Gloria, in een Italiaans kasteel verblijft. Er zijn gelegenheidsbezoeken van een Italiaanse dwerg en van de liefjes van Gloria en Scheherazade. Keith worstelt zich door de canon van de Engelse literatuur en hij vergelijkt de seksuele zeden bij Austen, de Brontës, Henry Fielding en Thomas Hardy met die van de jaren 1970. De passages waarin Amis Austens taal decodeert, op zoek naar borsten en billen zijn grappig. Volgens Amis duidt het adjectief ‘stout’ in Austen op een ferme kont en ‘her figure gains consequence’ wijst op een indrukwekkende boezem. Borsten, konten en billen: Keith kan er dagen over doorgaan. De kleine, magere Keith is zowel gefascineerd door als bang van ‘de nieuwe vrouw’, die met de komst van de pil is opgestaan. Vooral Scheherazade, ooit plichtsgetrouwe medewerker van ‘Meals on Wheels’ en nu een hormonenbom die de lokale Italianen hitsig maakt, veroorzaakt een storm in Keiths onderbuik.
De zomerpassages wisselt Amis af met terugblikken van Keith anno 2003. Hij is aan zijn derde huwelijk bezig, discussieert met zijn stiefdochter over nieuwe vormen van feminisme en gelooft niet langer in wat de spiegel hem toont. Keith is te neurotisch voor tedere melancholie. Zijn jeugd lijkt zowel erg nabij als mijlenver van hem verwijderd. Feit is dat hij de seksuele verwikkelingen aan het Italiaanse zwembad nog helemaal niet heeft verteerd.
Porno
Amis twijfelt tussen lichte zedenkomedie, memoire en satire. Nu eens steekt hij de draak met het jonge grut dat urenlang zit te emmeren over bikinibandjes en slipjes. Dan weer moeten we Keith & co serieus nemen. Vooral de autobiografisch getinte scènes over Keiths zus, een seksverslaafde met destructieve trekjes, dienen de lezers aan te grijpen (Amis’ eigen zus stierf in 2000 na een leven vol alcohol en foute relaties, km). Dat lukt op geen enkel moment. Keith en zijn kringetje van navelstaarders zijn van de eerste tot de laatste bladzijde saaie figuren met een erg matig gevoel voor humor. Martin Amis en de grimlach: vroeger kon ik ze moeiteloos met elkaar rijmen. Nu was er niets dan verveling en ongeduld.
Amis heeft met Keith een voorliefde voor moeilijke woorden gemeen. Zelfs tijdens het liefdesspel durft Keith er het synoniemenwoordenboek bij te halen. Amis zelf is de ontspoorde koning van het neologisme. Het boek staat er zo vol van dat je er een indigestie aan overhoudt. De metaforen – sommige gevat, andere mistig – hopen zich op tot een buitenademig beest. En dan zijn er nog de eindeloze reeks literaire referenties. Van Stoker tot Shakespeare via Ovidius: soms geestig, al te vaak rommelig.
Zilveren tsunami
De coda van het boek toont hoe Amis’ personages het er na de jaren 1970 vanaf hebben gebracht. De taal is minder dolgedraaid en hier en daar krijgen we een glimp van Amis’ genie. De seksuele revolutie bracht niet enkel bevrijding, zo blijkt. Wilde seksmeiden van weleer treuren er nu om dat ze geen kinderen hebben. Voor anderen bracht de storm van de jaren 1960 wel geluk. Het dient gezegd: Amis is in deze passages eindelijk goed op dreef. Alleen tracht hij op die laatste bladzijden zijn verhaal over de seksuele revolutie in een breder kader te plaatsen. Hij heeft het over de verouderende bevolking – ‘de zilveren tsunami’ – en over religieus fundamentalisme, maar blijft vaag in het leggen van verbanden. Te cryptisch, te langdradig en op geen enkel moment meeslepend: ‘The Pregnant Widow’ kan de hooggespannen verwachtingen niet inlossen.
*
Martin Amis – The Pregnant Widow – Jonathan Cape – Londen – 470 blz.