Over de liefde die pijn doet
Indringend, poëtisch en toonvast: ‘Schroder’, de derde van Amity Gaige, is een parel. In Londen spraken we met de Amerikaanse schrijfster.
Kathy Mathys
‘Ik had een verleden gevonden dat bij mijn heden paste.’ Tot ons spreekt Eric Schroder, die als kind met zijn vader Oost-Duitsland ontvluchtte en in een buitenwijk van Boston ging wonen. Het Amerika van het jaar 1984 is een fascinerend mijnenveld voor de jongen; voortdurend verwondert hij zich om de vanzelfsprekende manier waarop Amerikanen door het leven walsen. Om erbij te horen, verandert kleine Schroder zijn naam stiekem in Kennedy. Het is een naam met de kracht van een toversleutel, een naam die beter past bij zijn heden. De leugen vertakt zich, de waarheid wordt een zorgvuldig bewaard geheim. Zelfs Schroders echtgenote kent zijn echte naam niet en dat blijft zo, ook nadat ‘het schemerdonker’ over het huwelijk is gevallen en de twee uit elkaar gaan.
In een klein hotel in Bloomsbury vertelt Gaige hoe blij verrast ze is met het internationale succes van haar boek, een succes waar ze wel een reden voor kan bedenken: ‘Het boek is in bepaalde opzichten een migrantenverhaal en daarom is het voor velen herkenbaar. De vraag naar de manier waarop je al dan niet assimileert, is heel actueel. Mijn personage assimileert niet, hij schrapt zijn verleden.
Zelfs wanneer je niet je hele hebben en houwen naar de andere kant van de wereld verplaatst, is dit verhaal wellicht herkenbaar. We zijn meer dan ooit nomaden. Kijk maar eens naar het gemak waarmee Europeanen van het ene EU-land naar het andere verhuizen.’
Gaiges moeder kwam als elfjarige naar de Verenigde Staten vanuit Letland. Kleine details uit haar biografie vormden een inspiratiebron bij het schrijven van ‘Schroder’: ‘Mijn moeder besloot heel bewust om te assimileren. Haar ervaringen in de Baltische staten en de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog waren heel traumatisch voor haar. Ze wou dat alles achter zich laten. Om haar overtocht te betalen, plukte ze katoen in de Verenigde Staten. Haar familie was erg arm. Toch ging ze naar de universiteit, werd ze psychologe en werd haar leven een ‘Amerikaans’ succes.’
‘Schroder’ heeft een aparte ontstaansgeschiedenis. Gaige wou aanvankelijk een ander boek schrijven dat dicht bij het verhaal van haar moeder bleef. Terwijl ze onderzoek deed in Letland las ze een krantartikel over een gescheiden man die zich een nieuwe identiteit had aangemeten. Deze Duitser beweerde dat hij een Rockefeller was, iets wat hij verborg voor zijn vrouw en dochter. Gaige was gefascineerd door dit verhaal over een man wiens leugen de relatie met zijn dochter bedreigde. Na de echtscheiding ontvoerde hij zijn kind, net als Schroder in de roman. Na de ontvoering kwam alle bedrog aan het licht.
‘ Ik gebruikte de biografische gegevens uit dat krantenartikel en importeerde alle thema’s uit mijn Letlandboek naar de roman die uiteindelijk ‘Schroder’ zou gaan heten. Voor mij is het dan ook niet belangrijk dat het personage een Duitser is, hij kon afkomstig zijn uit een ander communistisch land. Toch behield ik die Duitse identiteit omdat Schroder als kind in Berlijn woonde, waar Kennedy onthaald werd als een held.’
Een goede ouder
Wanneer Schroder zijn dochter Meadow steeds minder te zien krijgt, neemt hij haar mee, zonder toestemming te vragen aan zijn ex. ‘De schuldige geest wil steeds sneller, geeft plankgas,’ schrijft Gaige. Met Schroder creëert ze een personage dat manische, enge trekken heeft én barstensvol liefde zit voor zijn dochter. Schroder wil zowel bij zijn dochter zijn als dat hij dat verlangen bestrijdt. Voor Gaige is dit een vader-dochterroman:
‘Ik schreef dit boek tijdens een tumultueus jaar uit mijn leven. Mijn vader was net gestorven en niet lang daarvoor zijn mijn ouders gescheiden, na een huwelijk van 44 jaar. ’Schroder’ schrijven, had een therapeutisch effect op mij, het heeft me getroost. Dit is een boek over leven en dood. De dood van mijn vader zit erin maar ook de geboorte van mijn zoon. Ik dacht veel na over het moederschap. Een goede ouder zijn, wat betekent dat? Toen die frauduleuze Rockefeller gearresteerd werd, zei hij dat het hem niets kon schelen. Samenzijn met zijn dochter ging boven alles, ook al liep hij kans op een gevangenisstraf. Dat vond ik interessant. Ik begon te fantaseren over hoe ik zelf zou reageren in het geval van een echtscheiding. Zou ik dan nog een goede moeder zijn? Zou ik een goede moeder zijn als ik mijn huis verloor, in armoede verzeilde?’
Ook in ‘The Folded World’, Gaiges tweede roman, is ouderschap een belangrijk thema. Gaiges personages vinden het moeilijk, soms zelfs beangstigend, om vader of moeder te zijn. Het lijkt wel alsof ouderliefde een donkere, gevaarlijke kant heeft.
‘ Wanneer je kinderen hebt, hou je van hen op een manier die bijna pijn doet. Op sommige momenten is het gevoel zelfs onaangenaam. Je maakt je zorgen om hen, om de toekomst die ze zullen krijgen. Ouderliefde moet je doseren. Je hebt een gezonde psyche nodig om ouder te zijn want anders word je overbeschermend, overbezorgd.’
Schroder en Meadow hebben een onconventionele band, vader neemt dochter mee naar plekken die sommige kinderpsychologen de wenkbrauwen zouden laten fronsen. Laat je een kleuter een ontbindende vos zien? Wat vertel je haar over de dood? Toon je haar je verdriet en eenzaamheid?
‘Schroder is een experimentele ouder, die geïnteresseerd is in de manier waarop zijn kind denkt en zich ontwikkelt. Vader en dochter hebben een fantasiewereld, lezen veel boeken, leren en ontdekken samen. Ik vind het prijzenswaardig dat hij haar serieus neemt en stimuleert. Toch doet hij ook dingen waar ik geen begrip voor heb. Een bijeenkomst van de AA is geen plek voor een klein meisje.
Mijn vader en ik speelden nooit met de poppen, wel praatten we veel over de verhaaltjes die ik als kind schreef. Hij behandelde me als een volwassene en dat heeft goede en minder goede kanten. Gelukkig was mijn vader psychisch gezond, in tegenstelling tot Schroder, die de pech had dat zijn ouders niets uitlegden. Ze zwegen altijd, met alle dramatische gevolgen van dien.
Mijn zoon is nu zeven en stelt me vaak vragen waarvan ik denk: hoe kan ik het goede antwoord geven, zonder hem te betuttelen, zonder hem te overdonderen? Het is een aartsmoeilijke koorddans.’
Oorloglittekens
Schroder houdt niet van stiltes, hij is een prater met een uitgekiend taalgevoel. Jarenlang werkt hij al aan een studie over stilte. Windstiltes en weglatingen, aarzelingen en impasses begeesteren hem. Hij wil de aard van de stilte bestuderen, het inzicht dat kan ontstaan aan het einde van een versregel.
‘ Ik maakte van hem een enigszins pretentieuze prater. Zijn stem is allesbepalend voor de roman. Zonder die toon had je geen boek. Omdat ik zelf hou van taal, van terzijdes wou ik een personage met diezelfde affiniteiten.
Stilte interesseert me als schrijver. Woorden vormen mijn gereedschap en voortdurend heb je het gevoel dat ze niet volstaan.’
Schroder heeft veel gemeen met Hal, het schizofrene personage uit ‘The Folded World’. Het is opvallend hoezeer Gaiges interesse uitgaat naar excentrieke, soms zieke geesten. De schrijfster gelooft dat de grens tussen normaliteit en abnormaliteit niet absoluut is.
‘We zitten op hetzelfde continuüm. Ik ben ervan overtuigd dat we allemaal onze eigen kleine krankzinnigheden hebben, of het nu een beheersbare vorm van compulsief gedrag is of iets anders. We hebben privégewoonten die we niet aan de buitenwereld willen tonen, gedragingen binnen onze relaties die ongebruikelijk zijn. Ik ben geïnteresseerd in wat er diep vanbinnen gebeurt, niet in de façade. Wat me ook boeit is de grens tussen waanzin en creativiteit. Veel schrijvers zaten tegen krankzinnigheid aan. Denk maar aan een schrijfster als Virginia Woolf. Volgens mij was ze nooit gezond, maar wat een geest!
Om Hal tot leven te wekken heb ik veel onderzoek gedaan naar schizofrenie en ik had vooral aandacht voor het moment waarop Hal beseft dat hij ziek wordt. Ook ‘The Folded World’ begon met een krantenartikel, het ging over een maatschappelijk assistent die vermoord werd door een patiënt.’
Gaige vermoedt dat het verleden van haar moeder verklaart waarom ze zoveel belangstelling heeft voor de impact van de geschiedenis op mensenlevens. Als kind hoorde ze oorlogsverhalen die diepe indruk maakten.
‘ Toen mijn moeder een kind was, kreeg ze tijdens de oorlog een granaatscherf in het hoofd. Ik vond het vreselijk om dat te horen over mijn eigen moeder. Ik ben geïnteresseerd in oorloglittekens op termijn. Trauma en depressie kunnen doorgegeven worden in het bloed. De geschiedenis van mijn familie spookt in elk geval nog geregeld door mijn hoofd.’
Ik vraag Gaige of ze Schroder, die opgroeide in communistisch Oost-Berlijn bij afstandelijke ouders, ook ziet als een oorlogsslachtoffer.
‘ Zeker en daarom kan ik met hem sympathiseren. Schroder is het slachtoffer van beslissingen die zijn ouders maakten. Daarom veroordeel ik hem niet. Er is nog een andere reden waarom ik met hem sympathiseer. Wanneer je kinderen krijgt, ontwikkel je regels, richtlijnen. Je denkt dat het wel zal lukken als je je daaraan houdt. Dan besef je hoe moeilijk het is. Elke ouder die ik ken, heeft wel eens iets gedaan dat niet goed was voor het kind. Technisch gezien is Schroder een kidnapper, maar hij is ook een vader. Mijn filosofie van het leven klinkt als volgt: in wezen is haast niemand slecht. We hebben goede bedoelingen maar maken veel fouten die zware schade kunnen aanrichten. Daarover gaan al mijn verhalen.’
****
Amity Gaige – Schroder – Agathon – vertaald door Mieke Trouw en Wim Scherpenisse – 301 blz. – oorspronkelijke titel: Schroder.
Recensie:
Amity Gaige begon als dichteres voor ze haar eerste roman schreef, ‘O My Darling’. Aan de taal en de stijl van ‘Schroder’ merk je nog dat ze kijkt met een dichtersoog. Ze heeft het over een colosseum dat ‘beenderwit’ oplicht, over hoe ‘de dooier van mijn hart loskwam’. Wat een geluk dat Eric Schroder taal als stokpaardje heeft. De ik-verteller doet zijn verhaal in de vorm van een bekentenis aan zijn ex. Het is een onwaarschijnlijk verhaal en toch laat de schrijfster je niet twijfelen, neemt ze je moeiteloos mee in deze vertelling over een randfiguur die in het zonlicht wil staan. ‘Schroder’ is spannend, een soort road novel met thrillerelementen, maar Gaige schrijft beheerst, forceert niets. Bovenal is dit een boek over de liefde van een vader voor een dochter en van een dochter voor haar vader. Het is een verhaal over eenzaamheid, over verdriet, dat als ‘een soort mentale kaakklem’ het hoofdpersonage gijzelt. (Kathy Mathys)