Chang-Rae Lee – On Such a Full Sea (De Standaard)

De Chinezen komen
Chang-Rae Lee slaat nieuwe wegen in met een roman over toekomstig Amerika. ‘On Such a Full Sea’ is een bevreemdend meesterstuk.
Kathy Mathys
Stel je een Amerika voor waar Chinese migranten massaal zijn neergestreken. Ze hebben hun land verlaten, de lucht was er te vuil, net als het schaarse water. In B-Mor, het voormalige Baltimore, kweken ze groenten en vis voor de elite uit de zogenaamde Charter-dorpen. In ruil voor hun arbeid krijgen ze een beperkt salaris, een ziekteverzekering en scholen voor hun kinderen. Naast B-Mor en de Charter-dorpen zijn er de Counties, ruige gebieden waar de wildste verhalen over circuleren. Ze eten er je lever op. Wie uit de Charters wordt verstoten, houdt het in de Counties niet lang vol.
Lee onthult niet wanneer zijn verhaal speelt en waarom de Amerikaanse bevolking zo fel is uitgedund. Er zijn vooral verwijzingen naar de klimaatsverandering. B-Mor kampt met periodes van extreme hitte en extreme koude, er zijn vaak overstromingen. Groenten kweken doen de Chinese arbeiders dan ook binnen, de buitenwereld is te onvoorspelbaar geworden.
Dit Amerika is in veel opzichten herkenbaar. Het is een wereld waarin de klassenverschillen groter zijn dan ooit, waarin de kloof tussen rijk en arm gaapt. De Charter- inwoners kunnen zich een dure ziekteverzekering permitteren, de groentekwekers krijgen een basispakket waarop steeds meer wordt beknibbeld. Niemand blijft levenslang kankervrij. Alleen de elite kan zich de behandelingen veroorloven die de farmaceutische industrie aanbiedt, een industrie die tot de machtigste van het land behoort.
Vreemd hoofdpersonage
De textuur van Lee’s dystopische wereld krijgt geleidelijk aan vorm. Om de lezer de verschillende gebieden te laten verkennen, heb je een personage nodig dat mobiel is en dat is Fan, een van de vreemdste hoofdpersonages die je kan tegenkomen. Lee omschrijft deze jonge vrouw uit B-Mor als een compact, dun meisje, velen zien haar aan voor een kind. Ze reinigt de watertanks voor de viskweek. In lyrische bewoordingen laat Lee zien hoe ze zich een voelt met het water dat haar omhult.
Pas op bladzijde 109 spreekt het meisje voor het eerst. Het verhaal wordt niet verteld vanuit haar oogpunt. Een groep inwoners van B-Mor, naar wie verwezen wordt als ‘wij‘, vertelt. Zij kennen Fan al hun hele leven, maar op het moment dat de roman begint is het meisje ontsnapt uit B-Mor, een gebeurtenis die opschudding veroorzaakt. B-Mor-inwoners reizen zelden of nooit, de Counties kennen ze enkel uit geruchten en de meesten van hen hebben nog nooit een Charter-inwoner in levende lijven ontmoet. Ze kennen de geprivilegieerden van de shows en series die ze op hun schermen bekijken. Lee laat de wij-verteller het verhaal doen van Fan, al kan hij het meisje onmogelijk volgen op haar pad. De collectieve verteller spreekt in de meest verfijnde details, ondanks zijn vermeende gebrek aan verbeelding. In B-Mor lezen ze geen boeken en speelt religie geen rol. Je zou deze gemeenschap kunnen omschrijven als een kolonie werkbijen. Toch kan ze niet zonder verhalen, zo blijkt uit dit boek dat één lang epistel is over een meisje dat durfde te ontsnappen. Fan is het scherm waarop de clan haar verlangens projecteert, ze is een droom, een wens. Heel vreemd hoe je als lezer meeleeft met een meisje waarvan het bloed even koud is als dat van haar dierbare vissen. Lee wisselt Fans avonturen af met hoofdstukken over de achtergeblevenen in B-Mor.
Aziatische meisjes als huisdier
Lee is nooit een schrijver geweest die het moet hebben van een strakke verhaallijn, dat weten we uit ‘Moedertaal‘, uit ‘Een leven van gebaren‘. Hij schrijft in lange, poëtische zinnen, neemt de tijd, er sluimert vaak iets onder het oppervlak in zijn boeken. In zijn vorige roman ‘Overgave’ probeerde Lee de verhaallijn spannender te maken, bleef daarbij steken in het melodramatische. ‘On Such a Full Sea’ kent evenveel mijmerende, stille passages als plotse uitbraken van spanning en geweld. Het is een bizarre wereld waarin Fan ronddwaalt. Sommige episodes hebben iets van een koortsige droom, een David Lynch-achtige nachtmerrie. Vooral het stuk in de Charter-dorpen is onvergetelijk. Fan komt terecht bij een vrouw die Aziatische meisjes houdt als ‘huisdier’. Ze hebben wijde ogen, net als de heldinnen uit anime-films. Dit is het tweede boek op korte tijd waarin rijken armen inzetten voor hun excentriekste grillen ; in een verhaal van George Saunders doen illegalen dienst als tuindecoratie.
‘On Such a Full Sea’ heeft zwakkere ingrediënten: de zeldzame dialogen zijn onhandig, de laatste pagina’s minder indringend. Toch schreef de Amerikaanse Lee met dit boek een sterk tot de verbeelding sprekende, uitdagende roman over de wereld waarin wij bijna wonen.
****
Chang-Rae Lee – On Such a Full Sea – Penguin – New York – 352 blz.