Eenzame wolf
De nieuwe Dave Eggers, een roman met uitsluitend dialogen, mist uitdagende ideeën en komt niet tot leven.
Kathy Mathys
Het is nog geen jaar geleden dat Dave Eggers de tijdsgeest wist te vatten in ‘De cirkel’ en daar verschijnt alweer een nieuwe roman. ‘Uw vaderen, waar zijn zij? En de profeten, leven zij voor eeuwig?’. Heeft de schrijver die in ‘De cirkel’ vol vuur uit de startblokken schoot en het verhaal daarna liet uitdoven, zijn oude kracht hervonden? Helaas. ‘Uw vaderen’ is een tweede ‘De cirkel’: met het engagement zit het goed, qua roman stelt het niet veel voor.
Thomas heeft een astronaut ontvoerd, hem vastgeketend aan een stang op een verlaten legerbasis. Nog nooit heeft de ontvoerder iemand kwaad gedaan, zegt hij, en dat is hij ook nu niet van plan. Hij wil de astronaut enkel vragen stellen. Thomas herkent Amerika niet langer, een land dat beslist om de spaceshuttle te schrappen, dat de oude structuren laat afbrokkelen.
Net als, Alan Clay, het hoofdpersonage uit ‘Een hologram voor de koning’, stelt Thomas vragen bij het nieuwe Amerika dat haar inwoners niet langer kan bezielen. Thomas is wel uit ander hout gesneden dan Clay. Hij is een eenzame wolf die zich, lopend op straat, voorstelt dat de omgeving ‘een maquette op tafel is en ik alles op de grond veeg’. Hij kampt met migraine, waanbeelden, leeft compleet geïsoleerd – qua profiel valt hij samen met de dolgedraaide geweldplegers die het nieuws halen.
Het begint meeslepend met de astronaut: je bent nieuwsgierig, er is voldoende mysterie. Dan ontvoert Thomas een voormalig congreslid, een onderwijzer die hem gemolesteerd zou hebben, een agent die Thomas’ beste vriend neerschoot, Thomas’ moeder. Dit zijn duidelijk geen willekeurige vreemden, al deze levens hebben het zijne geraakt.
In deel één – de astronaut – houdt Eggers zich in, daarna wordt hij te expliciet. De leraar heeft het over hoe de wereld gekleurd is in grijstinten, niet in zwart-wit; in het deel met de agent klinkt Eggers woedend over geïnstitutionaliseerd geweld en doofpotoperaties. Het is te weinig subtiel en verrassend allemaal. Nergens veer je op, heb je het gevoel dat deze gesprekken iets laten verschuiven in je hoofd.
Enkel tijdens de dialogen met de senator verscherpt je aandacht. Daarin stelt de schrijver vragen over de rol van de overheid. Is het haar taak om burgers te inspireren? ‘Hebben wij geen recht op een groots persoonlijke project dat ons leven zin geeft?’ vraagt Thomas zich af. Dit roept associaties op met massamoordenaars maar ook met terroristen die op zoek gaan naar een grootse missie.
Dode tekst
In ‘Wat is de wat’ en ‘Zeitoun’ was Eggers’ engagement net zo groot en onomwonden. Toen zat de boodschap wel verscholen onder een sterk verhaal met echte personages. Deze keer is er geen onder- en bovenlaag.
Eggers koos voor dialogen, zoals in een theatertekst, maar dan zonder regieaanwijzingen. Enkel de stemmen van de personages weerklinken. Misschien deed hij dit om de lezer niet te sturen, hem zelf conclusies te laten trekken. De dialogen zijn behoorlijk goed en toch blijft deze tekst dood. Beoordeel je dit als een psychologische roman, dan is het een mislukt project. De personages vertolken ideeën, er zit geen leven in hen.
Of is dit toch een experimentele roman? Zijn dit innerlijke dialogen, een reeks van imaginaire gesprekken die zich afspelen in het hoofd van een gestoorde dader? Die vlieger gaat niet op. De gedetailleerde antwoorden van de agent zijn een en al psychologisch realisme. Je kan de tekst niet zien als een waanvlucht die zich binnen Thomas’ hoofd voltrekt.
Dat Dave Eggers risico’s neemt met de vorm is prijzenswaardig maar dat maakt van ‘Uw vaderen’ nog geen memorabel boek. Eggers kan schrijven, dat weten we. Hopelijk neemt hij voor zijn volgende project de tijd en zorgt hij ervoor dat vorm, inhoud en boodschap beter op elkaar zijn afgestemd. Interesseren personages en verhaallijnen hem niet langer, dan kan hij beter als essayist aan de bak.
**
Dave Eggers – Uw vaderen, waar zijn zij? En de profeten, leven zij voor eeuwig? – Lebowski – vertaald door Gerda Baardman, Lidwien Biekmann, Elles Tukker – oorspronkelijke titel:You Fathers, Where Are They? And The Prophets, Do They Live Forever?