Panty’s en Sovjetcamera’s
In ‘De vrije wereld’ strandt een familie van Russische joden in het Rome van de late jaren 1970. David Bezmozgis brengt een migrantenverhaal waarin ironische distantie en mededogen hand in hand gaan.
Kathy Mathys
In 1980 verhuisde de toen zesjarige David Bezmozgis met zijn familie naar Canada, waar de auteur nog steeds woont. In zijn debuutroman laat Bezmozgis zijn landgenoten, Letse Joden die de hete adem van de KGB in hun nek voelen, een gelijkaardige reis maken. De familie Krasnanski strijkt, samen met duizenden andere Russische joden, neer in Rome. Sommige migranten willen uiteindelijk naar Israël, zoals Rosa, die haar geloof omarmt en haar kinderen meeneemt naar de synagoge. Rosa’s echtgenoot, Karl, is een sjoemelaar en vechtersbaas met een nekomtrek van 50 cm. Het joodse geloof laat hem koud en Rome is voor hem een speeltuin, geknipt voor dubieuze handeltjes. Karls broer Alec is een rokkenjager wiens devies ‘Meer vrijheid om gewoon wat aan te klooien’ verwerpelijk is voor Samuel Krasnanski, de pater familias, een overtuigd communist die mijmert over zijn verleden en worstelt met zelfmoordgedachten.
Bezmozgis laat ons naar Rome kijken door de ogen van Alec, Samuel en Polina, Alecs vrouw. Omdat die drie personages zo verschillend zijn, levert dat een heel gevarieerd en rijk gestoffeerd beeld op. Alec heeft vooral oog voor de grietjes en zijn geflirt brengt de familie bijna ten gronde. Vooral in Alecs passages laat Bezmozgis zijn komische talent zien ; niet enkel in de sterke dialogen maar ook in de absurde gedachtekronkels van Alec. Polina is een ernstige vrouw, toegewijd aan haar achtergebleven zus, enigszins gelaten over wat haar wacht. In flashbacks leren we dat Alec haar tweede man is. Het relaas van haar eerste huwelijk en van abortussen die dokters stilzwegen in ruil voor een blikje kaviaar, is huiveringwekkend. Voor Samuel is Rome een schim en hij geraakt verstrikt in herinneringen aan oorlogen en verlies. Bezmozgis vermijdt sentiment. Wanneer Samuel over zijn vrouw Emma vertelt dat ‘haar hersenen in haar baarmoeder zaten’, krijg je een complexer beeld van deze lijdende man.
De vertelstijl in dit boek is ironisch, afstandelijk en toch hekelt Bezmozgis zijn personages nergens. Hij schetst een tussenstop, waar vluchtelingen oude panty’s en Sovjetcamera’s verpatsen, waar gehuwden zich van elkaar bevrijden – wat in de Sovjet-Unie veel moeilijker was – en waar de dagen gevuld zijn met bezoeken aan de ambassade.
‘Moet een mens zo over de toekomst van zijn familie besluiten? Tien minuten (bedenktijd, km) in een trappenhuis?’, schrijft Bezmozgis. ‘De vrije wereld’ is een roman over het verlies van de oude wereld en over de onzekerheid van wat zal komen. Deze toonvaste debuutroman heeft geen bijzondere plot, wel een veelheid aan treffende details, vooral in de karakterisering van de personages. Bezmozgis schreef eerder de verhalenbundel ‘Natasja’.
***
David Bezmozgis – De vrije wereld – vertaald door Nicolette Hoekmeijer – De Bezige Bij – Amsterdam – 383 blz. – Oorspronkelijke titel: The Free World.