Engelen kijken
Don DeLillo’s eerste kortverhalenbundel bevat werk van de voorbije 32 jaar en biedt een mooi beeld van de stijl en de obsessies van de grote Amerikaanse auteur.
Kathy Mathys
De Amerikaanse criticus John Lehman beschreef het kortverhaal als ‘een schijnwerper die op een mensenmassa is gericht’. We zien een deel van het geheel, wat er links en rechts van het licht gebeurt, weten we niet. Het verleden en de toekomst van de personages zijn meestal onbekend of onderbelicht, zo ook in ‘The Angel Esmeralda – Nine Stories’, de eerste verhalenbundel van Don DeLillo. De schrijver van romans als ‘Onderwereld’, ‘Libra’ en ‘Vallende man’ schrijft al jaren kortverhalen. Alleen werden die nooit eerder gebundeld. Met deze negen verhalen, waarvan het eerste uit 1979 en het laatste uit 2011, mikt DeLillo niet op volledigheid, wel op representatie. Wie DeLillo niet kent, krijgt met deze bundel een indruk van de stilistische weg die de schrijver aflegde en van zijn thema’s.
Vervreemding
Wat de gestrande cruisetoeristen uit ‘Creation’, een verhaal uit 1979, en de compulsieve bioscoopbezoeker uit het recente ‘The Starveling’ met elkaar gemeen hebben is hun gevoel van vervreemding en isolement. De personages zijn op een heel fundamentele manier alleen en als er sprake is van een relatie, dan is het einde nakend. In enkele verhalen is er sprake van een ontmoeting, waarvan je aanvoelt dat die geen van de betrokkenen heil zal brengen. In ‘Baader-Meinhof’, een verhaal uit 2002, is een vrouw gefascineerd door schilderijen van de lijken van terroristen Andreas Baader en Ulrike Meinhof. DeLillo vergelijkt haar dagelijkse museumbezoek met de rituelen in een rouwkapel. De daden van de terroristen waren slecht, volgens de vrouw, maar ‘niet blind en leeg’. In het New York van na 11 september 2011 ontmoet de vrouw een man die zijn werk kwijt is. Net als de vrouw is hij ontzet: ‘I shave, I smile. My life is living hell.’ Dit verhaal, één van de toppers uit de collectie, vertoont overlappingen met ‘Vallende man’, DeLillo’s 9/11-roman, maar ook met de magistrale museumscène uit ‘Point Omega’.
Toeschouwers
In alle verhalen zijn de hoofdpersonages toeschouwers, geen deelnemers. Toekijken is misschien wel dé ultieme DeLillo-activiteit. Het is geen toeval dat bespieders, bioscoopgangers, museumbezoekers en getuigen van een mirakel de hoofdpersonages vormen. De wereld die we door hun ogen zien is er één vol lawaai en ruis, het is een chaotische plek. Zowel in de steden met hun vele, immer muterende betekenislagen als op stille plekken is dit het geval. Zo merkt een personage uit ‘Creation’ op dat het vredevolle vakantieparadijs waar hij belandt, ‘een modern product’ is. De wereld is bewerkt, geproduceerd, zoals DeLillo ook liet zien in ‘Witte ruis’. Vooral van op grote afstand is er schoonheid, zoals in ‘Human Moments in World War III’, een futuristisch verhaal over twee ruimtevaarders die de wereld observeren en de schoonheid van dag en nacht bewonderen. Het leven van de bemanningsleden is tot in de puntjes gecontroleerd, tot hun ademhaling toe. Enkel het beeld van de aarde is een troost.
Graffiti
DeLillo’s protagonisten lijden aan de wereld en hebben meestal een filosofisch temperament. Weinigen storten zich in het gewoel. Zuster Edgar uit het titelverhaal vormt hierop een uitzondering. Samen met haar pragmatische collega probeert ze de aan drugs verslaafde en verarmde graffitikinderen uit de South Bronx te helpen. Zuster Edgar gelooft dat de straatterreur een antidotum is voor haar eigen zelfdestructieve neigingen. Wanneer een kind sterft, menen buurtbewoners dat ze ‘verschijnt’ op een gigantische Minute Maid-reclame. ‘The Angel Esmeralda’ is een prachtvertelling over eenzamen die op zoek zijn naar verheffing. Het is niet het enige verhaal waarin de personages een hang hebben naar het transcendentale. De door filosofische kwesties geplaagde verteller uit ‘Midnight in Dostoevsky’ vertelt over een excentrieke hoogleraar: ‘We wilden in hem geloven’.
Grieks fiasco
In ‘The Ivory Acrobat’ zit een vrouw in Athene in angst te wachten op de naschokken van een aardbeving. DeLillo registreert haar particuliere lijdensweg en trekt het verhaal open, wanneer de vrouw de straat opgaat, waar iedereen hetzelfde roept, na de beving. ‘Hammer and Sickle’, net als ‘The Runner’ één van de minder sterke in deze bundel, is een hedendaagse vertelling over desintegrerende markten en het Griekse economische fiasco. De vroegste verhalen hebben een zwierige stijl, staan vol lange zinnen. Dat dit geleidelijk aan verandert, valt op in deze chronologisch geordende bundel. De ‘Point Omega’-stijl is veel meer uitgebeend. DeLillo’s dialogen tussen vreemden zijn erg goed en, ondanks de eenzaamheid, vaak grappig. ‘The Angel Esmeralda’ is een collectie die uitnodigt tot herlezing. De taal betovert, de personages intrigeren, de filosofische vragen zijn zo talrijk dat je bij een tweede lectuur waarlijk iets nieuw beleeft. Hopelijk blijft het niet bij deze ene bundel.
****
Don DeLillo – The Angel Esmeralda Nine Stories – Scribner – 213 blz. – 21.99 €.