George Saunders – Tien december (De Standaard)

Opvallende tuindecoratie
Zelfmoord, ziekte, verkrachting: het Amerika van George Saunders is een donkere plek. En toch valt er te lachen met ‘Tien december‘, is er ontroering.
Kathy Mathys
Zo ziet de wereld eruit in het werk van de Amerikaan: druk en krankzinnig en bedreigend. Saunders schildert in felle kleuren, zijn woorden klinken lawaaierig.
In Amerika is George Saunders al jaren een vaste waarde. Eerdere verhalenbundels als ‘Pastoralia’ en ‘CivilWarLand in Bad Decline’ kregen veel lof; Time Magazine nam Saunders in 2013 op in haar top 100 van invloedrijkste mensen. Met ‘Tien december‘ verschijnt nu een Nederlandse vertaling.
Het eerste wat opvalt, wanneer je Saunders begint te lezen, is de taal en de stijl. Saunders zit zijn personages niet zozeer op de huid, hij kruipt in hun hoofd en laat ons meekijken naar de bedrading. Hij rukt je mee in het leven van een personage en gaandeweg krijg je door wat er speelt. In ‘Ereronde’ klinkt de stem van de veertienjarige Alison Pope zo: ‘Waren die sportbroekjes iets uit de tijd van  Charlie’s Angels of quoi?’. Je ziet het voor je: de verwende tiener die op het punt staat om haar donzige, roze wereld te verlaten, die bitchy trekjes krijgt.
In ‘Thuis’ gebruikt de moeder het woord ‘piep’ in plaats van een scheldwoord: ‘Misschien is-ie piep wel een grote leugenaar. Hij verzint de hele tijd piepverhalen over mij.’
‘Tien december’ is niet enkel disoriënterend door de taal, ook Saunders’ Amerika zelf is bevreemdend. In ‘De Semplicadagboeken’ geeft de dagboekschrijver zijn oudste dochter een opvallend verjaardagsgeschenk: S-jes. Dit zijn bevallig uitziende illegalen die als tuindecoratie worden gebruikt. De jongste dochter vindt het een afschuwelijk cadeau, maar krijgt van haar vader te horen dat  39 van de 50 huizen in het dorp S-jes hebben, dus er zal wel niets mis mee zijn. Hebzucht en uitzinnig kapitalisme zijn altijd belangrijke thema’s geweest in het werk van Saunders. In ‘Thuis’ komt een soldaat terug uit Irak en hij merkt op dat zijn zus goed geboerd heeft: ‘Drie auto’s voor twee volwassenen, dacht ik. Wat een land.‘
Saunders houdt ervan om totaal verschillende werelden samen te brengen, zoals in ‘Puppy’, waarin een rijke, bevoorrechte vrouw een hond wil kopen voor haar kinderen en terechtkomt bij een verarmd gezin waarvan het kind vastgebonden is. De clash tussen die tegengestelde milieus levert spanning op.
Dolgedraaid
Saunders toont een Amerika waarvan de kwalen zijn uitvergroot waardoor sommige verhalen iets sciencefiction-achtigs krijgen. ‘Ontsnapping uit de spinnenkop’ gaat over een veroordeelde die niet in de gevangenis moet als hij zich opgeeft als proefpersoon. De wetenschappers doen onderzoek naar de manipuleerbaarheid van emoties en dienen de man stoffen toe met vreemde gevolgen.
Deze verhalen zijn te ontregelend om prekerig aan te doen. Bovendien is Saunders lezen niet deprimerend. Dat komt door de satirische toon en de dolgedraaide humor. De gedachtesprongen en associaties van de personages doen je lachen en zorgen ervoor dat je zelfs de grootste klootzakken, indien niet sympathiek, toch menselijk vindt. Saunders schrijft over figuren die dromen najagen – vaak zijn het onnozele dromen – maar door en door verziekt zijn de personages niet. Ze zijn dwaasverblind door glitter en glamour of juist het slachtoffer van armoede. Ze hebben verkeerde keuzes gemaakt, zijn niet moedig genoeg.
In ‘Thuis’, het verhaal over de soldaat en de piep-moeder, is de satire over the top. Aan het slot laat Saunders dit verhaal kantelen en leef je mee met dit gestoorde gezin. Die combinatie van ontroering en satire is zeldzaam in fictie en pakt hier indrukwekkend uit. Ook het titelverhaal behoort tot de toppers van deze bundel. Een gepeste jongen redt een ongeneeslijk zieke man van de dood. De manier waarop Saunders hun levens laat samenkomen is hartverscheurend.
Een enkel verhaal valt tegen, ‘Mijn ridderlijke fiasco’, wat niet meer is dan een aardig taalspel.
Saunders schrijft over onze verlangens en dromen, over een moeder die hoopt dat haar kinderen bij de aanblik van een maïsveld dezelfde mythische associaties krijgen als zijzelf. In Saunders’ handen is de geest een veelstemmig instrument, of zoals een van de personages het uitdrukt: ‘Ha, ha, wow, de menselijke geest deed je elke keer weer versteld staan, zoals die dit soort beelden altijd wist te produceren’.
****
George Saunders – Tien december – Podium – 19.50€ – oorspronkelijke titel: Tenth of December.