Niet mijn oorlog
Het literaire magazine Granta staat stil bij de wereld sinds 11 september 2001 in een reeks uiteenlopende verhalen en reportages.
Kathy Mathys
Vooral Amerikaanse auteurs brachten de onmiddellijke nasleep van 9/11 in beeld: het as, het puin en het verdriet van de nabestaanden. Jonathan Safran Foer, Jay McInerney en Don Delillo, om er enkele te noemen, bleven dicht bij Ground Zero en leverden verhalen af die vooral overtuigden door hun emotionele impact. Van sociale of politieke duiding was in die 9/11-romans geen sprake. Misschien was het nog te vroeg. Of lenen verhalen zich daar minder toe dan non-fictie? Amy Waldmans ‘Submission’ bewijst het tegendeel, maar haar roman verschijnt dan ook een decennium later.
Onder de titel ‘Ten Years Later’ bracht het Engelse kwartaalmagazine Granta een nummer uit over de wereld na 9/11. Bekijk je de fictiebijdragen in dit nummer, dan merk je dat Ground Zero veld ruimt voor Afghanistan, Pakistan, Irak. De auteurs, fotografen, essayisten en journalisten die een bijdrage leverden, komen uit alle hoeken van de wereld en velen van hen maakten de oorlogen na 9/11 mee als deelnemer of getuige.
Veteranen
Lawrence Joseph blijft in het gedicht ‘So Where Are We?’ het dichtst bij de aanslagen zelf met beschrijving van vallende lichamen en buurtwoningen die onder een dikke laag grijs stof zitten. Zijn stadsgenote Nicole Krauss schrijft niet over New York maar over Parijs. ‘Stones and Artichokes’ is een kortverhaal dat lonkt naar poëzie, met zijn witregels en gecondenseerde, verstilde gedachten. Een bezoek aan de begraafplaats van Samuel Beckett, de doodsobsessie van haar driejarige zoon en het verhaal van een Holocaust-overlever die voor het eerst een artisjok eet, komen samen in dit verhaal dat niet rechtstreeks te maken heeft met 9/11, al duiken de thema’s van oorlog, pijn, ontworteling en dood in meerdere bijdragen op.
Twee veteranen uit het Amerikaanse leger dan. Phil Klay schreef eerder een autobiografisch essay ‘Death and Memory’ voor de New York Times en in Granta staat zijn eerste kortverhaal ‘Redeployment’, waarin een groep soldaten terugkeert naar de V.S., nadat ze in Irak de grootste gruwelen doorstonden. Hun confrontatie met de redelijkheid en absurditeit van een vliegtuig met airco is gekmakend voor de soldaten die, ondanks een douche, het oorlogsvuil nog niet konden wegspoelen.
Elliott Woods, een veteraan die later journalist werd, trok door de V.S. en praatte met ex-soldaten en met jonkies die nu klaar staan om te vertrekken. Toen de torens vielen, waren de laatstgenoemden pas negen jaar oud, maar de oorlogen zijn voor hen even vanzelfsprekend als het internet, aldus Woods in ‘ Veterans of a Foreign War’.
Bin Ladens generaal
Irak, Afghanistan: wiens oorlogen zijn dit eigenlijk? Het is een vraag die meerdere personages en vertellers in de verhalen zich stellen. Elliott Woods verbaast zich over de Sioux die absoluut het leger in willen. Wie de oorlogen voert en waarom weten ze nauwelijks, maar ze verkiezen een leven in het leger boven de alcohol en drugs op het reservaat.
Ahmed Errachidi, die jarenlang ten onrechte in Guantánamo zat, is al helemaal een buitenstander. In ‘A Handful of Walnuts’ beschrijft deze Londense chef-kok hoe hij op familiebezoek was in Marokko, toen hij beelden zag van Afghaans leed. Hij reisde af naar Afghanistan om te helpen. Onwaarschijnlijk? Niet als je weet dat Errachidi aan een ernstige bipolaire stoornis lijdt, die hem de meest uitzinnige dingen laat doen. Tijdens een van zijn manische periodes beweerde hij bin Ladens generaal te zijn, wat hem bombardeerde tot een van de zwaarste terroristen in Guantánamo.
Ook in ‘Punnu’s Jihad’, het verhaal van Nadeem Aslam, wordt het personage tegen wil en dank meegesleurd in een oorlog die niet de zijne is. De Pakistaanse wees Punnu reist naar Afghanistan om gewonden te helpen maar wordt gedwongen om de wapens op te nemen.
Arabische revoluties
Oorlogen kosten geld en in combinatie met een recessie zou dat doffe ellende kunnen opleveren. Toch schreef Kathryn Kuitenbrouwer een komisch verhaal over de economische crisis in Toronto. In ‘Laikas I’ zwerven duizenden honden, achtergelaten door verarmde eigenaren, door de straten van de stad. Een meisje ontfermt zich over een troep honden in een surrealistische en grappige vertelling. ‘Ten Years Later’ brengt ook enkele verhalen over de Arabische revoluties van 2011, zoals ‘A Tale of Two Martyrs’ van Tahar Ben Jelloun en de fotoreportage ‘Flee’ waarin Nadia Shira Cohen beelden laat zien van migranten die Libië ontvluchten en naar Tunesië trekken.
Niet alle bijdragen zijn allemaal even overtuigend. De stukken vormen geen samenhangend of overzichtelijk geheel. Versnippering en desoriëntatie is er des te meer in deze boeiende bundel die de complexiteit van onze wereld alle eer aandoet.
***
Granta Ten Years Later – 256 blz. – 15.99 €.