To cut or not to cut
Howard Jacobsons versie van ‘De koopman van Venetië’ speelt in het noorden van Engeland tussen voetballers en tv-beroemdheden.
Kathy Mathys
Om Shakespeare te vieren laat de Engelse uitgeverij Hogarth schrijvers van nu aan de slag gaan met het oude werk. ‘Het gat in de tijd’ was Wintersons geslaagde versie van ‘De wintervertelling’, nu is het de beurt aan Howard Jacobson met ‘Shylock is mijn naam’.
Jacobson, schrijver van ‘J’ en ‘De kwestie Finkler’ geeft al een halve eeuw les over Shakespeare en dat is niet de enige reden waarom hij geschikt is voor deze coverversie.
‘De koopman van Venetië’, een vroege komedie van Shakespeare, geeft sommige lezers een ongemakkelijk gevoel. Portretteerde Shakespeare Shylock, de koopman die van geen wijken wilde weten, op een antisemitische manier? Volgens sommigen wel. Antisemitisme, vervolging en de vraag naar wat Joods zijn inhoud: het staat centraal in Jacobsons werk.
In de Guardian stelt de schrijver dat hij geen post-Holocaustversie heeft willen maken, geen verbetering van het origineel. Wel toont hij Shylocks menselijke kant. Shakespeare laat Shylock terloops refereren aan zijn status als weduwnaar en dat ontroerde Jacobson, daar wilde hij verder op borduren.
In het origineel wenst edelman Bassiano indruk te maken op zijn geliefde Portia. Daarvoor heeft hij geld nodig. Hij klopt aan bij zijn vriend Antonio voor een lening. Die leent op zijn beurt geld bij de joodse geldschieter Shylock. Slaagt Antonio er niet in om het geld tijdig terug te betalen, dan wil Shylock een pond vlees uit Antonio’s lichaam. Shakespeare toonde zijn joodse personage als een gierige handelaar, maar hij liet ook het antisemitisme zien van de christenen in Venetië.
Vaders en dochters
Jacobsons versie is hedendaags en speelt in Cheshire, waar Simon Strulovitsj, een nieuwe rijke die kunstprojecten subsidieert en zich hult in excentrieke kamerjassen, zich zorgen maakt om zijn dochter Beatrice. Hij is geen praktiserend Jood en toch vindt hij het maar niks dat Beatrice uitgaat met christelijke mannen. In Shylock vindt Strulovitsj een raadsman. ‘Ik ben één en al les. Eén en al voorbeeld,’ klinkt het bij Shylock die vergelijkbare zorgen heeft. Zijn dochter is er ook vandoor met een christen en beide heren zijn alleen: Strulovitsj’ vrouw is haar geheugen kwijt na een herseninfarct.
De gesprekken tussen de twee mannen zijn soms komisch, soms ernstig, soms uitputtend. Wat betekent het om Joods te zijn? Tot waar reikt de vaderlijke inspraak? Hoe verhoudt de joodse cultuur van het woord zich ten opzichte van het heidendom? Daarover praten ze in Jacobsons typische lange zinnen vol linguïstisch vernuft.
Portia heet hier Plurabelle. Zij is een lichtgewicht die dweept met Paulo Coelho en die zich om de haverklap laat verbouwen. Haar goede vriend D’Anton (Antonio) komt lijnrecht tegenover Strulovitsj te staan. Laatstgenoemde wil dat het liefje van zijn dochter zich laten besnijden. Gebeurt dit niet, dan dient D’Anton de ingreep te ondergaan.
De scènes die in Plurabelles milieu van voetballers, astrologen en rappers spelen, zijn luchtig. Woorden spatten als zeepbellen uiteen zodra ze Plurabelles volle mond hebben verlaten.
Jammer dat de meeste personages zo karikaturaal zijn; eigenlijk is Shylock de enige met drie dimensies, al hebben ook Beatrice en Strulovitsj hun momenten van inzicht.
Het meest interessant wordt het wanneer we neerstrijken bij het graf van Shylocks vrouw of wanneer de vader dochter Beatrice bespioneert.
Net als alle Jacobsonboeken is dit een liefdesverhaal, in dit geval gaat het om de liefde tussen man en vrouw, tussen vader en dochter. Het is ook een roman over de perceptie van joden door buitenstaanders en van binnenuit. Af en toe is er sprake van déjà vu: Jacobson schrijft in wezen altijd hetzelfde boek.
***
Howard Jacobson – Mijn naam is Shylock – vertaald door Lidwien Biekmann – Nijgh en Van Ditmar.