Grillen van De Tijd
Zelden heeft de jury van de Man Booker Prize voor zo een makkelijke eindronde gestaan. Julian Barnes’ ‘Alsof het voorbij is’ steekt met kop en schouders boven de vijf andere genomineerden uit.
Kathy Mathys
Joseph O’Neill vertelde me ooit dat het zijn grootste droom is om een ultrakorte roman te publiceren: beknopt, diep, resonerend. Volgens hem slagen enkel genieën daarin. Julian Barnes is zo een genie. De voorbije jaren publiceerde hij met ‘Niets te vrezen’, ‘Polsslag’ en ‘De citroentafel’ prachtige boeken over ouderdom, nakend einde en verlies. Nu komt daar een vierde titel bij, ‘Alsof het voorbij is’. De roman – sommigen noemen het zelfs een ‘novelle’- telt 160 bladzijden, al duurt het een poos om de tekst tot je te nemen, te laten bezinken.
‘Ouderdom brengt geen rust,’aldus Barnes in 2008 in een interview met De Standaard. In zijn nieuwste roman ontkracht hij de mythes over ‘de oude dag’. Sereniteit, vreedzaamheid, innerlijke rust: voor Tony Webster zijn het verzinsels. Websters hele leven is een bleke versie van de Sturm und Drang uit de romans die hij als jongeman las. Webster heeft enkele relaties, trouwt, krijgt een dochter, stemt zonder tegenspartelen in met een echtscheiding, heeft een stabiele, monotone loopbaan. Het is een leven in grijstinten, een bestaan zonder toppen of dalen. Tenminste, zo denkt Webster erover bij begin van de roman, wanneer hij terugblikt. Hij voelt zich nauwelijks nostalgisch om zijn jeugdjaren, is geen sentimenteel type. Toch is hij niet de onverstoorbare man waarvoor hij graag wil doorgaan. Hij verbaast zich over de manier waarop zijn leven is gelopen. Als jongeman verwachtte hij dat, na zijn schooltijd, het leven echt zou beginnen, dat er sprake zou zijn van een versnelling. Hij wist toen niet dat het al lang bezig was en dat De Tijd vreemde dingen uithaalt met een mensenleven.
Raadsel
Jongeren verbeelden zich wel eens hoe het voelt om oud te zijn. Meer tijd, een simpeler ritme, minder tumult, denken ze. Wat ze volgens Webster niet beseffen, is dat je alle tijd hebt om terug te blikken en dat is wat Webster doet. Hij denkt terug aan Adrian Finn, een minzame, onwereldse schoolvriend die zijn klasgenoten op intellectueel vlak ver achter zich liet, zonder er snoeverig over te doen. Finn en Webster zien elkaar steeds minder tijdens hun studietijd en wanneer Finn een relatie krijgt met Websters ex Veronica is er al helemaal geen sprake meer van contact. Finn pleegt zelfmoord, kort na aanvang van zijn relatie met Veronica. Jaren later, wanneer Webster over de zestig is, krijgt hij een kleine erfenis van Veronica’s moeder. Waarom liet ze hem 500 pond? Wat is er jaren geleden precies gebeurd?
Het eerste deel van dit boek gaat over Websters jonge jaren, zijn moeizame relaties met vrouwen. Hij was jong in de jaren 1960, maar in Websters Londen begonnen de wilde jaren pas na 1970. Deel twee leest haast als een detective, al zou het zonde zijn om er doorheen te razen. Wil je het raadsel toch snel ontsluieren, lees dan vooral terug want ‘Alsof het voorbij is’ staat vol prachtige zinnen die je hardop wil voorlezen aan de passagiers naast je op de trein. Barnes’ essayistische talent is bekend en ook dit boek staat vol wijsheden die naadloos in de tekst zijn opgenomen. Webster denkt na terwijl hij schrijft, terwijl hij zijn onthutsende biecht aflegt. Hij zoekt naar oplossingen, wil greep krijgen op de dingen. Zijn onthullingen over tijd en herinnering doen dan ook niet gekunsteld aan.
Grote vragen
Put het leven ons uit zodat we ons uiteindelijk kunnen verzoenen met de dood? Is een mensenleven meer dan de som van de gebeurtenissen? Laat tijd de dingen verstarren tot vastgeroeste anekdotes of haalt hij er juist de scherpe kantjes van af? Het zijn de grote vragen die Barnes bezighouden, steeds opnieuw. Barnes slaagt erin om een onaangename man te laten terugblikken, zonder te oordelen of de lezer in een bepaalde richting te duwen. Op stilistisch vlak is dit een parel: geen woord te veel, uiterst precies. Er is wel ruimte voor Barnesiaanse ironie maar de grondtoon is serieus en vooral verontrustend, schokkend zelfs. Barnes staat voor de vierde keer op de shortlist van de Man Booker Prize, hij won nooit eerder. Zijn boek is de enige genomineerde titel waarin leesplezier en spanning samengaan met diepgang. Zelden was het zo duidelijk wie er moet winnen volgende week dinsdag.
****
Julian Barnes – Alsof het voorbij is – vertaald door Ronald Vlek – Atlas – Amsterdam – 160 blz. – 19.95 € – oorspronkelijke titel: The Sense of an Ending.