Maggie Shipstead – Verbaas me (De Standaard)

Het grote offer
Compact, ingehouden en virtuoos: de tweede roman van de Amerikaanse Maggie Shipstead is een overtuigende verkenning van de balletwereld.
Kathy Mathys
Verbaas me: Sergej Diaghilev daagde ooit met deze woorden Jean Cocteau, decorontwerper voor Les Ballets Russes, uit. Enkel wie anderen verbaast, bereikt de top; enkel wie zijn klauwen in het vel van de toeschouwer weet te slaan, beklijft. Joan Joyce is geen topper, ze behoort tot het corps de ballet, dat in de schaduw van de ster staat. Haar vriendin Elaine schopt het wel tot soliste. In Parijs ziet de jonge Joan, dan nog niet doordrongen van de beperkte contouren van haar talent, vanuit de coulissen Arslan Roesakov dansen, de Russische ster met wie ze een korte, voor haar levensbelangrijke, affaire krijgt. Later helpt Joan de Rus over te lopen naar het Westen.
Shipstead vertelt haar verhaal niet chronologisch, ze brengt fragmenten uit levens die verbonden zijn met elkaar door een liefde voor ballet. De vroegste stukken spelen in 1977, de meest recente in 2002. Joan is er van overtuigd dat haar lichaam haar belangrijkste bezit is op aarde. Wanneer ze stopt met haar carrière als prof voelt dat als een amputatie. Ze trouwt met jeugdvriend Jacob, die haar altijd al wilde, krijgt een zoon, Harry, en het gezin verhuist naar een flinter anonieme kuststrook in Californië.
Hazewind
Shipstead verbeeldt de balletwereld niet als een sprookjeslandschap zoals in de filmklassieker ‘The Red Shoes’ van Michael Powell en Emeric Pressburger. De beschrijvingen van de repetities en optredens doen veel meer denken aan die andere bekende balletfilm, ‘Black Swan’. Joan houdt de lichamen van haar collega’s scherp in de gaten, de dansers beloeren elkaar als roofdieren. Ze hebben kapotte tenen, zien eruit als hazewinden ‘een en al botten en spieren’. Het in- en uit schuiven van voeten, balletschoenen die over de vloer vegen, de loopjes en passen: Shipstead roept dit universum met verve op, met zelfbeheersing. Net als in de choreografieën die ze neerzet, houdt ze de teugels strak om ze af en toe te laten vieren.
Dit is een roman over het lichaam, het dansende lichaam, het vrijende lichaam, het moederlichaam. In een handvol woorden laat Shipstead zien hoe Joans pragmatische keuze voor Jacob muteert en uitgroeit tot echte liefde. Jacob lijkt aanvankelijk de goeierd en toch is zijn liefde voor Joan niet helemaal onvoorwaardelijk. Wanneer ze stopt met dansen en balletles gaat geven, moet hij meer moeite doen om haar te adoreren.
De buren van Jacob en Joan heb een dochter die, net als Harry, uitstekend danst. Het lijkt wat veel toeval, zoveel ballettalent op een kluitje en toch weet Shipstead het overtuigend te brengen. Ze vertelt haar verhaal telkens vanuit een ander perspectief, we leren de dochter van de buren kennen en Elaine, die altijd verliefd is geweest op meneer T, de choreograaf die haar ontdekte en roem bezorgde. In latere fragmenten zorgt Elaine voor een aan aids lijdende meneer T, sterke passages zijn dat.
Soepel
Shipstead weet de subtiele modulaties in de vriendschap tussen Joan en Elaine precies te vangen, ze zet hen neer binnen een landschap dat geschapen is voor hun lichamen: in de blakende Californische zon, bij het blauw van het water.
Arslan Roesakov, losjes gebaseerd op Mikhail Baryshnikov, wordt Harry’s leermeester en alles wijst erop dat de moeder haar droom zal kunnen waarmaken via haar zoon.
Dit is een roman over een bekend thema: hoeveel offer je op voor je droom? Is schitteren op het wereldtoneel belangrijker dan een gelukkig gezinsleven? Shipstead gaat op een bruisende manier met deze onderwerpen aan de slag in een stijl die niet protserig is, wel voldoende beelden bevat die nazinderen. De ballerina’s ‘hebben zichzelf gereduceerd tot de hoogst noodzakelijke stangen en zuigers’, schrijft ze, of ‘Hun bloed stroomt vrij door hun aderen, alsof die door het optreden zijn schoongeveegd’.
Eerder verkende Shipstead een ander milieu waarin strenge sociale codes gelden, dat van de rijken in New England. ‘De vooravond’ was een zedenkomedie, bekroond met de Dylan Thomas Prize’. ‘Verbaas me’ bevestigt Shipsteads soepele talent.
****
Maggie Shipstead – Verbaas me – vertaald door Saskia van der Lingen – De bezige bij – 315 blz. – oorspronkelijke titel: Astonish Me.