Ouderlijke misdaad
Richard Ford schreef met ‘Canada’ een meesterwerk waarvan de taal, de inhoud en de morele dilemma’s bezweren.
Kathy Mathys
In de onheilspellende openingszin van ‘Canada’ kondigt Richard Ford de misdaden aan die het leven van hoofdpersoon en verteller Dell Parsons bepaalden: een bankoverval en ‘de moorden’. Vijftig jaar na de feiten herinnert Dell zich het jaar 1960, toen hij en zijn tweelingzus Berner vijftien waren. Samen met hun ouders woonden de tieners in Great Falls, Montana, waar Bev Parsons, de vader, een job had in het leger. De Parsons, die van de ene legerbasis naar de andere zwierven, besluiten in Great Falls te blijven, ook nadat Bev het leger verlaat. Ford laat Dell meteen aankondigen dat zijn ouders de meest onwaarschijnlijke bankrovers ooit waren. Bev is een zuiderling met een hoekig, verwachtingsvol gezicht en een onuitputtelijke voorraad aan cafémoppen. Hij is liefdevol maar kan de gevolgen van zijn daden niet inschatten. Neeva Parsons, de moeder, is de joodse dochter van Poolse immigranten. Ze is mager, draagt een bril, schrijft gedichten en is veel intelligenter en sceptischer dan haar man. Een uitgelaten danspartij en een vluggertje nadien brachten de twee samen en toen Neeva zwanger bleek, huwde het paar. Na zijn vertrek bij het leger slijt Bev een hoop baantjes, niet allemaal legaal. Wanneer het fout loopt en de Parsons afgeperst worden, besluit Bev dat een bankoverval de enige oplossing is.
Toeschouwers
Dell noemt zich de toeschouwer van het leven dat zijn ouders opvoerden, een toneelstuk waarvan de essentiële details hem destijds ontgingen. In fijnzinnige, precieze zinnen beschrijft Dell de dagen voor en na de misdaad. Hij blikt niet enkel terug op de stompzinnige, haast kluchtige, overval van het radeloze ouderpaar, maar kijkt ook naar het kind dat hij toen was. Ten tijde van de overval was er een kermis in Great Falls waar Dell absoluut naartoe wilde. Hij blijft maar zeuren over de kermis, zelfs op de meest dramatische momenten. Door die ‘dubbele blik’- die van het kind en die van de oudere man – krijgt ‘Canada’ een extra gelaagdheid die erg aangrijpend is. Berner, net als elk lid van het gezin Parsons een prachtig, voldragen personage, heeft een heel ander temperament dan haar broer. Ze is dwarser, sarcastischer en vroegrijp. Ford merkt op dat Berner op net dezelfde manier als haar moeder op de stoep voor het huis zat. Het zijn dit soort haast terloopse observaties die van ‘Canada’ zo een overweldigende roman maken over familiebanden en de erfenis die je meekrijgt van je ouders.
Tweede kans
De zwerflust van de Parsons zorgt ervoor dat Dell en Berner buitenstaanders blijven, waar ze ook neerstrijken, en dat ze zich overal makkelijk aanpassen. Na de faliekant afgelopen overval vlucht Berner het huis uit voor de jeugdzorg haar in handen krijgt. Neeva had regelingen getroffen voor haar kroost en zo belandt Dell in Canada bij de broer van Neeva’s collega. Dan begint een nieuw hoofdstuk voor Dell, die voor het eerst in zijn leven dingen kan doen zonder dat volwassenen hem gadeslaan. In een haast Dickensiaanse wending komt Dell terecht bij Arthur Remlinger, de excentrieke uitbater van een hotel voor houthakkers, spoorwegpersoneel en jagers. Met zijn dure boeken en tweedjasjes spreekt Arthur tot de verbeelding van Dell, die niets liever wil dan studeren en iets maken van zijn leven. Na het kleinstedelijke Great Falls waar de kinderen de Missouri-rivier vanuit het klaslokaal konden zien, brengt Ford het landschap van Saskatchewan in prachtzinnen die je blijft herlezen. Niet overdreven opgesierd, in een sobere taal komen de haast uitgestorven grensgehuchten uit ‘Canada’ tot leven. Het landschap is meer dan een decor. Neeva, met haar Joods-Europese uiterlijk, valt erg op in Great Falls en Bev meent dat hij als de overvaller op zal gaan in het lege landschap, een fatale inschattingsfout. Dell gaat niet enkel letterlijk de Canadese grens over. Ford laat hem terugblikken op de morele grenzen die hij tijdens zijn leven verkende. Neeva merkt op dat een tweede kans in het leven net als de eerste is ‘onder het licht van een nieuwe lamp’. De vraag naar de mogelijkheid van een verse start en naar de stempel die volwassenen op kinderlevens drukken blijft Dell fascineren, een leven lang. Een van de weinige bezittingen van de Parsons is een puzzel van de Niagarawatervallen, een landschap dat tot de verbeelding spreekt van een romanticus als Bev. Ook dit verhaal is een puzzel, een briljante constructie waarvan elke herinnering, elke flard bijdraagt tot de grootsheid van deze roman.
*****
Richard Ford – Canada – Bloomsbury – 419 blz. – 17.99 €.
De Nederlandse vertaling verschijnt in oktober bij De Bezige Bij Antwerpen.