Laatste daad
‘In het beloofde land’ is Sebastian Barry’s derde roman over de fictionele familie Dunne. Het is een glanzende parel.
Kathy Mathys
Op de eerste bladzijde van ‘In het beloofde land’ vraagt Lilly Dunne, 89 en treurend om de dood van haar 19-jarige kleinzoon Bill, zich af hoe een oud, brekend hart klinkt. Misschien, zo denkt ze, is er niet veel meer te horen dan stilte. Haar verdriet om Bills zelfmoord is ‘als een soort roest, een slijm rond het hart’, schrijft Barry. Bill vocht in Koeweit en was eigenlijk al een halfdode voor hij een einde maakte aan zijn leven: toen zijn vrouw hem verliet, begon Bills trage sterven.
Wie het werk van Sebastian Barry kent, weet dat Lilly Dunne een zus is van Annie uit Barry’s vorige roman ‘Annie Dunne’ en van Willie uit ‘Een lange, lange weg’. Lilly schrijft over Annie dat ze ‘zo’n scherpe tong (had) dat je er een baard mee kon scheren’. Wanneer Lilly haar verhaal te boek stelt, is Annie al lang dood en de zussen hebben elkaar sinds hun jeugd nooit meer gezien. Enkele zeldzame en gekoesterde brieven van Annie: meer heeft Lilly niet. Ze weet zelfs niet waar haar geliefde vader begraven ligt. Annie’s leven was stil en weinig spectaculair. Ze trouwde nooit – haar door polio vervormde lijf hield mannen op afstand – en ze woonde in bij een genereuze nicht die een verlaten boerderij runde. Lilly’s leven is woeliger, dramatischer en voltrekt zich niet enkel op Ierse bodem. De 89-jarige woont in de Verenigde Staten, in de Hamptons, waar ze zicht heeft op de zee met haar nevels ‘als wezens met lange ledematen’. Lilly heeft besloten om haar levensverhaal neer te schrijven en daarna uit het leven te stappen. Nu iedereen dood is, hoeft het voor haar niet meer. De religieus opgevoede Lilly ziet haar toekomstige zelfmoord niet als een zonde: ze is toch al dood, vindt ze.
Schrijvende vrouwen
Sebastian Barry liet de stokoude Roseanne haar levensverhaal neerschrijven in ‘De geheime schrift’, zijn bekendste roman, en laat Lilly hetzelfde doen, ook al houdt ze naar eigen zeggen niet van schrijven. Barry schrijft over Ierse vrouwen die het gevoel hebben dat ze hun leven niet helemaal in handen hebben. Roseanne verdween, door toedoen van enkele bemoeizuchtige mannen, in een psychiatrische instelling. Lilly’s leven neemt ook noodlottige wendingen door toedoen van enkele mannen die niet zijn wat ze lijken. Door te schrijven, krijgen vrouwen als Roseanne en Lilly eindelijk de regie van hun leven in handen. Hun laatste daad is er één die zich door niemand laat verstoren. Toch is het ophalen van herinnering geen strak, gecontroleerd proces. ‘Er bestaat geen immuniteit tegen herinneringen, geen enkele inenting helpt,’ schrijft Lilly wier herinneringen als een koortsige stroom door haar lijf schieten.
Lilly maakt gruwelijke dingen mee, nadat haar verloofde Tadg, lid van de Black and Tans, vogelvrij wordt verklaard. Ze vlucht met hem naar de V.S., het beloofde land waar de geschiedenis de inwoners niet zo neerdrukt als in Ierland. Meer nog, je kan er opnieuw beginnen, al blijven Lilly en Tadg achtervolgd door Europese spoken.
Oorlogen
Lilly ziet hoe de mannen uit haar leven verdwijnen, sommige door oorlogen, andere omdat ze een geheim met zich meedragen. Lillys’s oerliefde voor haar broer Willie, die sneuvelde tijdens de Eerste Wereldoorlog, is overdraagbaar op Tadg en op latere geliefden als Joe en kleinzoon Bill. In tegenstelling tot Annie, die verteerd wordt door bitterheid om haar lot, is Lilly, ondanks alle verlies, dankbaar. Lilly heeft het onschatbare talent om de kleine overwinningen in haar leven te koesteren, een perfecte hollandaise-saus die ze maakt voor haar genereuze werkgeefster, het uitzicht vanuit haar kleine kamer op een gouden zee.
‘Werk is smeerolie voor de ziel,’volgens Lilly, alweer een Ierse, anonieme vrouw die Barry uit de vergetelheid haalt. Barry’s oeuvre is inmiddels een geschiedenis van een vergeten Ierland geworden. Hoewel er voortdurend sprake is van oorlogen, de dreiging van geweld, zijn er nauwelijks politieke details. Lilly houdt het bij de uitspraak dat er in beide kampen ‘kwaad en wreedheden waren’.
Barry’s stijl is lyrischer dan ooit: het zonlicht is ‘als een oud bronzen schild’. Soms klink Lilly’s taal zelfs wat formeel, wanneer ze het heeft over de klank die ‘verdwenen is uit de fluit des levens’. De flashbacks alterneren met heel mooie, ontroerende scènes waarin Lilly haar laatste tochtjes maakt, naar de bevriende apotheker, naar de kust. Omdat Lilly, ondanks zoveel verlies, in staat is tot dankbaarheid is dit een minder somber boek dan ‘Annie Dunne’.
Deze roman staat terecht op de Longlist van Man Booker Prize. Alleen jammer dat Barry de vraag of Lilly’s vader een monster was even aanhaalt en dan opzijschuift. Misschien is dat voer voor een volgende roman.
****
Sebastian Barry – In het beloofde land – vertaald door Johannes Jonkers – Querido – 272 blz. Oorspronkelijke titel: On Canaan’s Side.