Parelende roem

De openingspagina’s van ‘De weduwe Clicquot’ van Tilar Mazzeo lezen als een roman. Barbe-Nicole, die later ‘la grande dame’ van de Champagnestreek zou worden, holt door de straten, waar de Franse Revolutie is losgebarsten. Ze is pas een klein meisje en is op zoek naar een veilig onderkomen. Barbe-Nicoles vader, een succesvol textielproducent in Reims, zit tijdens de Revolutie met de handen in het haar. In zijn hart wil hij de koning trouw blijven maar zijn zakelijk instinct vertelt hem dat hij zich beter aansluit bij de radicalen. Voor de vorm, wel te verstaan.
Meer dan deze snipper is niet bekend over de kinderjaren van de vrouw die aan de wieg stond van de beroemde champagne Veuve Clicquot. De Amerikaanse cultuurhistorica Tilar Mazzeo schreef een elegante biografie over de dame die de champagnewereld voorgoed transformeerde in de 19de eeuw. Over Veuve Clicquot circuleren heel wat mythes. Zo zouden de lage coupes, waaruit men vaak champagne drinkt, gemodelleerd zijn naar haar welgevormde boezem. Of zo zou de weduwe, na de dood van haar echtgenoot, een zwak hebben gehad voor jongere mannen, al liet ze haar bedrijf nooit in gevaar brengen door potentiële aasgieren. Mazzeo vermeldt de anekdotes en legendes, al weet ze niet of er iets van aan is.

Barbe-Nicole huwde met de zoon van een bevriende zakenfamilie. François Clicquot kwam uit een geslacht van textielhandelaren met een passie voor wijn. Ze handelden in wijn, een deel daarvan was lokale schuimwijn. François had een zwakke gezondheid en verviel geregeld in depressies. Na de plotse dood van François bleef Barbe-Nicole, een vrouw van 28 met een dochtertje, alleen achter. Gelukkig had ze een even scherp zakeninstinct als haar vader. Ze besloot om het wijnbedrijf alleen verder te zetten.

De geschiedenis van de drank champagne begint in de 17de eeuw in dorpen als Cumières, Ambonnay en Hautvillers. De wijnkwekers in die regio merkten dat er bubbels in hun product kwamen en ze waren verre van gelukkig met die ontwikkeling. Het bubbelen was het gevolg van klimatologische verschuivingen tijdens de ‘kleine ijstijd’. Het is wel erg ironisch om te bedenken hoe wijnboeren er toen alles aan deden om de bubbels te laten verdwijnen. Ook Dom Pérignon, de zogenaamde ‘vader van de champagne’, was druk in de weer met de ‘ont-bubbeling’. In de 19de eeuw creëerden vroege marketeers de mythe van de monnik die champagne ‘ontdekte’. Het is één van de vele culinaire mythes die op een onwaarheid berust. Zeventiende-eeuwse champagne leek niet op die die wij kennen. Hij was mierzoet en had een lichtkoperachtige kleur, die de Franse omschreven met de term ‘oiel du pedrix’ (patrijzenoog).

Barbe-Nicole leefde in oorlogstijd en ze had het meestal erg moeilijk om haar product te transporteren. Dat gebeurde toen per schip in flessen die nog niet optimaal waren. Gebarsten flessen, slechte temperatuur, handelsembargo’s: het mag een wonder heten dat een deel van haar voorraad in Rusland arriveerde. In de zeventiende eeuw was champagne een goedje voor koningen en keizers. Vanaf de jaren 1820 zette de democratisering in. Russische soldaten die streden in Frankrijk leerden het heerlijke drankje van Mme Clicquot kennen. Na de val van Napoleon zorgde Barbe-Nicole dat haar superchampagne uit 1811 als eerste arriveerde in Rusland, zodat ze daar een monopolie had. Ze slaagde erin en veroorzaakte een echte champagne-hype.

Vrouwen als Barbe-Nicole zijn nog een uitzondering in de wijnwereld, al is de CEO bij Clicquot een vrouw. Barbe-Nicole ontketende een revolutie op gebied van champagneproductie om drie redenen: ze internationaliseerde de markt, ontwierp als eerste etiketten voor de flessen en beschermde op die manier haar merknaam. De derde reden waarom ze de champagnegeschiedenis inging, heeft te maken met het productieproces: ze ontwikkelde de techniek van ‘ remuage sur pupitre’. Dankzij deze techniek, waarbij flessen op een speciale manier gekanteld worden, verdwijnt het bezinksel dat bij het gistingsproces is ontstaan.

Mazzeo mengt biografie met culinaire en culturele geschiedenis. Veel persoonlijke documenten vond ze niet terug. Van Veuve Clicquot zijn vooral veel zakelijke papieren bewaard. Toch weet Mazzeo er een boeiend verhaal van te maken. Haar biografie prikkelt de verbeelding.

Kathy Mathys