Verborgen geschiedenis

Lees hier de krantenversie: Tommy Orange – Er is geen daar daar

 

Tommy Orange vertelt het onbekende verhaal van de stedelijke indiaan in zijn krachtige debuutroman.

 

Kathy Mathys

 

Tot eind de jaren zeventig verscheen er aan het eind van de televisieavond een indianenhoofd in beeld, omringd door cirkels die deden denken aan een geweervizier. ‘Het was maar een test,’ schrijft Tommy Orange over dit bizarre beeld dat veel zegt over de manier waarop Amerika de oorspronkelijke bewoners van het continent heeft behandeld.  In de proloog van zijn debuutroman ‘Er is geen daar daar’ beschrijft Tommy Orange de geschiedenis van de Indianen in Noord-Amerika in een notendop. Het is er een van onderdrukking en slachtpartijen. ‘Ze verpletterden zachte babyhoofdjes tegen boomstammen. Daarna maakten ze trofeeën van onze lichaamsdelen en stelden die tentoon,’ schrijft hij.

De schrijver groeide op in Oakland, vlak bij San Francisco. Hij werd er geboren in 1982 als kind van een Cheyenne-vader en een blanke moeder. De thuissituatie was explosief, altijd was er wel ruzie aan de gang. De moeder geloofde in het einde der tijden en zadelde kleine Tommy door haar tirades op met doodsangsten. Orange heeft nooit in een indianenreservaat gewoond. Net zoals de meeste indianen tegenwoordig is zijn leven er een dat zich afspeelt in een grootstad. Ze kwamen er terecht door de Indian Relocation Act, om het reservaat te ontvluchten of omdat ze als oorlogsveteraan geen andere plek konden vinden. Het is die stedelijke native waarover Orange schrijft in zijn debuut. Daarmee onderscheidt hij zich van auteurs als Sherman Alexie en Louise Erdrich die vooral over reservaten hebben geschreven. ‘De trottoirs, de straten, het asfalt wist onze somberte te absorberen,’ klinkt het over de stad.  In zijn boek gebruikt hij verschillende termen om te verwijzen naar indianen, afhankelijk van wie het woord neemt. Ouderen zoals zijn vader hebben het over ‘indianen’. ‘Native American’ wordt enkel door blanken gebezigd. In het hedendaagse politieke klimaat wordt meestal gesproken over ‘natives’.

 

Gespletenheid

 

Na de non-fictie-achtige proloog wisselen de verhalen van twaalf personages elkaar af, soms in de ik-vorm, soms in de derde persoon, een enkele keer in de jij-vorm. Climax is de Big Oakland Powwow, waar elk personage heen gaat. De een heeft nobele bedoelingen, de ander niet. Zo wil Orvil Red Feather aansluiting vinden bij de indiaanse cultuur door te dansen op de powwow. Octavio Gomez is van plan om cash prijzengeld te stelen op het evenement: veel natives hebben geen bankrekening.

Wat Orange heel goed laat zien, is de gespletenheid en verwarring bij zijn personages. De een sluit zich af van het verleden – veelal tevergeefs –, de ander wil er juist meer over weten. ‘Wij zijn de herinneringen die we ons niet herinneren,’ schrijft Orange over de jonge generatie. Dene Oxendene is een beginnende filmmakers die getuigenissen wil verzamelen. Hij haalt stedelijke natives van alle leeftijden voor de camera en laat hen vertellen. ‘Er is geen daar daar’ zou je kunnen omschrijven als de geschreven versie van zo’n film. Ook Edwin Black behoort tot de jonge generatie. Zijn moeder is blank, zijn indiaanse vader heeft hij nooit gekend. Black probeert hem te vinden via Facebook. Later zal blijken dat zijn vader nog een ander kind heeft van wiens bestaan hij niet afweet.

Kijken we naar de oudere generaties, dan merken we dat sommigen hun cultuur omarmen en levend willen houden. Anderen vinden dit te pijnlijk. Een van de meest indrukwekkende karakters is Jacquie Red Feather, een verslavingsconsulent die zelf drinkt. Ze kent haar kleinkinderen niet. Een van haar dochters heeft ze afgestaan, de andere heeft zelfmoord gepleegd.

De gezinnen die de schrijver laat zien, zijn verscheurd. Er is sprake van geweld, alcoholverslaving. Depressiviteit en zelfmoord vormen een gigantisch probleem. In interviews benadrukt Orange dat natives positief reageren op zijn roman. Zo is het nu eenmaal, zeggen ze.

 

Onherroepelijk

 

In 2018 was dit debuut een van de meest spraakmakende romans in de VS. Orange vertelt een voor velen verborgen geschiedenis, brengt het verhaal van een groep die zelden een stem krijgt. De schrijver slaagt erin om zijn personages telkens een andere toon te laten aanslaan, geen geringe verdienste voor een debutant. De titel is afkomstig uit ‘Autobiografie van Alice B. Toklas’ van Gertrude Stein. Daarin schrijft ze dat de plek in Oakland waar ze opgroeide zo veranderd was, dat er van het ‘daar’ uit de kindertijd niets meer over was. Zo is het ook voor de natives. Het land van hun voorouders is ‘onherroepelijk bedekt’ met staal en beton. ‘Er is geen daar daar’ is een donkere roman. Het vertellen van verhalen vormt een tegengewicht voor zoveel droefenis. Verhalen verbinden, ze houden het verleden levend.

 

****

 

Tommy Orange – Er is geen daar, daar – vertaald door Jetty Huisman – Meulenhoff – 319 blz.