Young Adam

Alexander Trocchi – David Mackenzie

Kathy Mathys

Glasgow, de vroege jaren 1950. Joe Taylor, hulpje op het vrachtschip The Atlantic Eve, vist het lijk van een jonge vrouw uit de rivier Clyde. Met haar bleke ledematen heeft ze iets weg van een mooie waterfungus, meent Joe, die in ‘Young Adam’ nog wel meer verrassende vergelijkingen voor de lezer in petto heeft. Joe, de verteller van Alexander Trocchi’s beroemdste roman uit 1954, is een rusteloze outsider die geen enkele emotionele betrokkenheid voelt bij wat er om hem gebeurt. Ooit koesterde hij ambities als schrijver, maar nu pendelt hij, kolen ladend en lossend, tussen Glasgow en Edinburgh. Hij woont op het schip van de misnoegde Ella Gault, die haar man Les en Joe voortdurend afsnauwt. In de claustrofobische onderbuik van het schip zitten ze elkaar dicht op de huid. Joe, wiens slaapvertrek slechts door een flinterdunne wand gescheiden wordt van dat van de Gaults, kent de intieme geheimen van zijn werknemers. Les is impotent en Ella verwijt hem op hitsige fluistertoon zijn drankzucht tijdens nachtelijke ruzies.
Joe en Les’ontdekking van het lichaam veroorzaakt heel wat consternatie in de kleine, behoudsgezinde dorpjes langs de Clyde. Les praat in de cafés over zijn spectaculaire ontdekking en dikt de erotische details aardig aan. De vrouw droeg enkel een onderjurk en dat windt de tooghangers op. Eén van hen vraagt zelfs gretig of ze aan stukken werd gesneden. Dood en erotiek gaan in ‘Young Adam’ voortdurend hand in hand. Net op de dag dat Joe het lijk vond, merkt hij voor het eerst hoe stevig Ella’s bips en dijen zijn. Hij houdt van kloeke vrouwen met een bleke, opake huid en Ella is dus een geschikte partij. Joe geeft zelfs toe dat hij niet aan het lijk kan denken zonder ook beelden van Ella te zien. Op uitdagende toon speculeert Joe hardop hoe de jonge vrouw zich van haar kleren ontdeed voor ze in het water sprong. Hij richt zich daarbij tot Les maar eigenlijk zijn Joe’s woorden bestemd voor Ella, die op hoorafstand aardappelen zit te schillen. Het is een morbide verleidingsscène maar ze mist haar effect niet. Diezelfde avond nog neemt Joe Ella in de graskant, terwijl Les zich ergens zit te bezuipen. De seks is kil en vreugdeloos. Later in de roman, wanneer Joe bijna genoeg heeft van zijn affaire met Ella, kijkt hij vol walging toe hoe een vlieg rond de tepel van een slapende Ella zoemt. Met haar witgele huid oogt de vrouw naast hem meer als een lijk dan als een levende.
Joe wacht tot in de tweede helft van de roman om de identiteit van de dode te onthullen. Cathie Dimly was Joe’s voormalige vriendin maar het paar ging twee maanden voor Cathie’s verdrinkingsdood uit elkaar. Wie als lezer nog geen bedenkingen had bij de betrouwbaarheid van Trocchi’s verteller, is gewaarschuwd. Joe is een onvoorspelbare figuur die manipuleert en de waarheid verdraait. Trocchi presenteert Joe als een gemankeerde filosoof die zijn en andermans daden tot op het bot analyseert. In hoeverre Joe’s relaas klopt, is weinig relevant. ‘Young Adam’ is een roman over het gebrek aan een betrouwbare autoriteit, aan een allesomvattend, coherent verhaal. Joe heeft een versplinterde, onthechte identiteit, maar andere maatschappelijke instanties blijken al even onberekenbaar. Joe noemt de politie ‘een onpersoonlijke machine’ en het gerechtsapparaat is volgens hem enkel uit op stompzinnige wraak. De waarheid achter Cathie’s dood interesseert hen niet omdat ze te complex is.
Alexander Trocchi (1925 – 1984), zoon van een Italiaanse immigrant en een Schotse moeder, groeide op in Glasgow en werkte een tijdje als schipper voor hij ging studeren. In Parijs richtte hij het literaire tijdschrift Merlin op dat werk uitgaf van Jean-Paul Sartre, Jean Genet en Samuel Beckett. Trocchi’s eerste romans waren pornoverhalen met literaire verdiensten. Werken als ‘White Thighs’ en ‘Thongs’ werden gepubliceerd bij Olympia Press, waar Maurice Girodias een bijzondere neus had voor excentriek talent. Olympia mag dan als porno-uitgeverij een kwalijke reputatie genoten hebben, toch gaf ze klassiekers uit als ‘Lolita’ en ‘Naked Lunch’. ‘Young Adam’ bevat ook heel wat onconventionele seksscènes maar wordt toch algemeen beschouwd als literatuur, niet als porno. Een ander literair hoogtepunt voor Trocchi was het semi-autobiografische ‘Cain’s Book’. De aan heroïne verslaafde Trocchi had een bewogen levenswandel en na 1961 publiceerde hij nauwelijks nog iets. Hij sleet zijn laatste dagen in Kensington, waar hij als boekenverkoper en drugdealer zou hebben gewerkt. Na Trocchi’s dood groeide de interesse voor zijn oeuvre. Jonge Schotse schrijvers als Irvine Welsch en Alan Warner spraken hun bewondering voor hem uit.
Ook de filmversie van ‘Young Adam’ uit 2003 zorgde voor een hernieuwde belangstelling. Hoewel de Schotse regisseur David Mackenzie, die voordien enkel ‘The Last Great Wilderness’ had gemaakt, trouw blijft aan de geest van de roman zijn er toch andere accenten. In Trocchi’s boek krijgen we, dankzij Joe’s analyserende vertelstem, voortdurend een idee van wat er in het hoofd van de protagonist omgaat. In de film is er – gelukkig – geen voice-over en heeft de kijker het raden naar de gedachten en ideeën van de zwijgzame Joe. We zien de wereld nog steeds door zijn ogen maar hij geeft geen commentaar op wat hij ziet. Dat maakt de filmversie een pak mysterieuzer en ondoorgrondelijker dan de roman. ‘Young Adam’ is een bevreemdende film. Aan de ene kant is hij ontoegankelijker dan de roman door de grilligheid en morele ambiguïteit van Joe. Aan de andere kant is hij wel spannender omdat Mackenzie zijn flashbacks over Joe en Cathie’s relatie niet in chronologische volgorde presenteert. Daardoor heeft de film meer weg van een thriller, zij het dan een erg ontluisterende. Sinds de publicatie van ‘Young Adam’ wordt Joe, die voortdurend bezig is met existentiële vraagstukken, vergeleken met het hoofdpersonage uit ‘L’Etranger’ van Albert Camus. Die vergelijking gaat nog enigszins op voor het boek maar niet voor de film. In Mackenzie’s film zijn de personages gevangenen van hun lot. Ze wroeten en zwoegen en praten weinig. Het zijn gedetermineerde zielen die eerder lijken weggelopen uit een naturalistisch drama dan uit een existentialistische roman.
Ondanks de mistroostigheid is ‘Young Adam’, dat baadt in grijs-groene tinten, een feest voor het oog. Mackenzie toont het water dat in boek en film een sleutelrol speelt als een sensuele, dodelijke entiteit. Zijn beelden zijn bijzonder doordacht en beklijvend. Ewan McGregor was zelden beter als Joe en zijn tegenspelers geven ook het uiterste van zichzelf. Tilda Swinton ziet er grauw uit als de kwetsbare Ella en Peter Mullan maakt van Les een bedrogen echtgenoot die toch nooit belachelijk lijkt. Mackenzie schuwt de seksueel expliciete of ontaarde scènes niet. Sommige critici wreven hem sensationalisme aan, een belachelijk verwijt want zonder die scènes zou de film zijn impact volledig missen.

Het boek:
Alexander Trocchi
Young Adam (1954)
Calder Publishing Ltd, Londen,160 blz.

De film:
David Mackenzie
Young Adam (2003)
Paradiso Entertainment