Zadie Smith – De Ambassade van Cambodja/Nicole Krauss – Clair-obscur (De Standaard)


Achter de muur
In de nieuwe verhalen van Zadie Smith en Nicole Krauss wikken en wegen de personages hun idealen.
Kathy Mathys
Een verhaal over kijken en wegkijken, zo zou je ‘De Ambassade van Cambodja’, de nieuwe Zadie Smith, kunnen omschrijven. Negenzestig bladzijden telt dit boekje in eenentwintig hoofdstukken. Is dit een roman in miniatuurvorm, een novelle of een lang kortverhaal? Korte verhalen zijn zelden of nooit ingedeeld in genummerde hoofdstukken, daarom noemen sommigen dit een miniroman. Toch is ‘De Ambassade’ niet anders dan kortverhalen waarin schrijvers een wereld doen vermoeden die veel groter is dan wat er op papier staat. Smith laat haar schrijversoog opnieuw vallen op Willesden, de Noord-Londense wijk die de locatie vormde voor ‘NW’. De toon van dit nieuwe verhaal zit dichter aan bij ‘Over schoonheid’  dan bij ‘NW’: ingehouden, met enige ironie in de mix.
De inwoners van de wijk, die Smith opvoert als een ‘wij’, zijn nieuwsgierig naar wat er speelt achter de muren van de nieuwe Cambodjaanse ambassade. Allemaal denken ze bij de aanblik van de Cambodjaanse vlag aan het woord ‘genocide’. Hoe valt dit te rijmen met de badmintonshuttle die de bewoners dag in, dag uit, nog net kunnen ontwaren boven de hoge omringende muur?
Aan de ene kant kunnen de inwoners hun ogen niet afhouden van het nieuwe gebouw, aan de andere kant willen ze zich niet al te zeer verdiepen in de Cambodjaanse materie: ‘Want laten we wel wezen: als we altijd maar rekening moesten houden met de geschiedenis van ieder afzonderlijk landje ter wereld, altijd oog moesten hebben voor zowel de kalme als de rumoerige perioden die het heeft gekend, dan zou niemand nog aan zijn eigen leven en verplichtingen toekomen, laat staan tijd hebben voor een verzetje af en toe, zoals zwemmen,’ schrijft Smith. En dan, ernstiger: ‘Er valt beslist iets voor te zeggen om een cirkel rond ons aandachtsvermogen te trekken en daar niet buiten te treden. De vraag is alleen hoe groot die cirkel zou moeten zijn.’
Vooroordelen
Naast de wij-hoofdstukken bevat dit verhaal fragmenten uit het leven van Fatou die samen met haar vader vanuit Ivoorkust naar Ghana trok en vervolgens via Libië en Italië naar Londen. Ze werkt voor een rijke familie als huishoudster/kindermeisje. Fatou gebruikt stiekem de zwembadpas van haar werkgevers: het water spoelt haar schoon maar het voert haar ook terug naar Ghana, waar ze in een Beach Resort werkte en waar ze niet kon aanzien hoe haar vader zich verlaagde ten opzichte van de toeristen. Ook Fatou heeft blinde vlekken en vooroordelen. Dat blijkt vooral uit haar gesprekken met Richard, een devote Nigeriaan met wie ze na de kerkdienst koffie drinkt. Ze vindt dat Afrikanen meer lijden dan anderen, de naam Hiroshima doet bij haar slechts een vaag belletje rinkelen.
Je kan je dit boek best voorstellen als een lange roman, en toch is het meer dan genoeg, wat Smith brengt. Erg knap hoe ze binnen een kort bestek zoveel thema’s aanreikt en ongedwongen verkent. Haar hoofdpersonage is gelaagd en complex, ambigu in haar houding tegenover Andrew.
Alles voor de kunst
‘Clair-obscur’ van Nicole Krauss is geen roman, zoals op de kaft staat, wel een klassiek kortverhaal, vol symboliek, in Krauss’ vertrouwde poëtische stijl. De privésecretaris van een beroemde landschapsarchitect vertelt. Hij klinkt formeel, wikt zijn woorden. Ruim twee decennia al werkt hij voor de man die bekend werd met zijn tuinen, die geobsedeerd is door het lichtspel: ‘Een tuin is een ordening van licht.’
‘Clair-obscur’ speelt zich af in een land waar mannen met goudkleurige zonnebrillen zomaar je huis kunnen binnenvallen. Alles heeft de landschapsarchitect over voor zijn tuinen, zijn kunst, zelfs meeheulen met de dictator hoort daarbij.
Krauss zet de tuinen en natuurbeelden in als symbolen in dit verhaal over wat verborgen blijft in het donker en wat het licht ziet. Op zinsniveau biedt deze vertelling veel moois: ‘(…) De vijver is overtrokken met een algenvlies waarin de regen een vreedzame dood sterft.’
Toch ligt de symboliek er wat zwaar op en verrast de schrijfster je te weinig om van een meesterwerk te kunnen spreken.
****
Zadie Smith – De Ambassade van Cambodja – Prometheus – 62 blz. – 12,50 €
***
Nicole Krauss – Clair-obscur – Anthos – 31 blz. – 10 €