Het bloedmooie gevaar
Twaalf keer herschreef de Amerikaanse Ron Rash zijn roman ‘Serena’, een veelgelaagd verhaal over een afdaling in de waanzin.
Kathy Mathys
‘Uitgeput, zo voel ik me,’ vertelt Ron Rash. Niet alleen de interviews eisen veel van de schrijver, die weinig drukte gewend is. Ook het schrijven zelf was zwaar. ‘Aan ‘Serena’ werkte ik jaren lang elke dag tien uur. Mijn familie dacht dat ik ten onder zou gaan aan de roman. Gelukkig loont het boek de moeite, ‘Serena’ is mijn beste werk tot nu toe.’
Zonder te vervallen in clichés en stereotiepen kunnen we toch stellen dat Rash er niet meteen uitziet als een schrijver. Of tenminste: hij heeft niets van de stedelingen die zo vaak van de partij zijn bij interviews. Dat Rash zijn hele leven al in De Appalachen woont, merk je aan zijn kledij en zijn tongval. ‘Ik moet 7 km rijden voor ik bij een kruidenier ben. In mijn kindertijd waren de bossen en bergen mijn speeltuin. Mijn grootmoeder smeerde een boterham en weg was ik, voor de rest van de dag. Wandelen, kijken naar de planten, dagdromen: ik ben altijd introvert geweest.’
‘Serena’ is Rash’ vierde roman. In de jaren 1920 verhuizen Pemberton en zijn bruid Serena vanuit Boston naar North Carolina. Ze willen rijk worden met houthandel en al snel zwaait Serena de plak in het houthakkerskamp. Serena vindt een schermwonde ‘indrukwekkender dan een bul’. Ze is een bloedmooie verschijning, die kickt op gevaar en die niets lost over haar verleden. Zelfs Pemberton, helemaal in de ban van haar verschijning, kent haar niet goed. ‘Het personage van Serena verscheen voor het eerst tijdens een dagdroom in de auto. Ik zag een beeld voor me van een vrouwelijke ruiter. Ze was majestueus, dominant, sterk. De zon scheen in mijn ogen tijdens die dagdroom, het leek alsof Serena een kroon droeg. Het decor van mijn dagdroom was wagneriaans: een bergtop, mist op de achtergrond.’
Voor Pemberton afreisde naar Boston, waar hij Serena ontmoette, was hij een flierefluiter. Hij had iets met de piepjonge Rachel, die bevalt van Pembertons baby. Rachel is Serena’s tegenpool: warm, ingetogen en met een diep vertrouwen in de natuur. Rachel is een ginsengplukster, die nauwelijks genoeg eten vindt voor haar baby. De scènes met Rachel die door de loofbossen trekt zijn prachtig: ‘Het licht scheen door het gebladerte als door lagen gaas,’ schrijft Rash, die zelf een intense band heeft met het landschap:
‘Het ecologische aspect van ‘Serena’ is erg belangrijk. Toen ik het boek begon te schrijven, merkte ik dat de Amerikaanse regering de grote natuurparken wou gaan leegkappen. Ik vond dat erg verontrustend. Gelukkig zijn er inmiddels maatregelen genomen om dat te verhinderen. Toch hebben de Appalachen ecologische problemen. Voor de mijnontginning schraapt men de top van de berg af, zo kan men erin. Een jaar later ziet die top eruit als een kaal maanlandschap. Het water geraakt vervuild, waardoor berglui flessenwater moeten drinken. Tijdens de jaren 1920 dreef de grote depressie veel houthakkers naar de Appalachen. Het was geen droombaan. Als je pech had, kwam een ‘weduwmaker’ als een speer op je terecht. Dat is een afgeknakte boomtak die even blijft hangen in de kruin en dan als een speer naar beneden komt. Ik heb met houthakkers uit die tijd gepraat. Ze gaven weinig om de ecologische consequenties van hun daden. Niet verwonderlijk natuurlijk, ze hadden honger.’
Geworteld
Rash schetst het houthakkersmilieu in veel details. Hoe snel treinen reden in de vroege jaren twintig, welkte technieken de hakkers gebruikten: je komt het allemaal te weten. Toch is ‘Serena’ veel meer dan een realistische historische roman. Rash put uit de traditie van het Elizabethaanse drama:
‘Het boek werkt op veel niveau’s. Het begint realistisch maar al snel krijg je door dat Serena een mythologisch, haast onmenselijk, personage is. Het verhaal krijgt een magisch realistisch kantje. Als kind groeide ik op bij oudere familieleden, die nog woorden gebruikten uit de Elizabethaanse tijd, woorden die je vindt bij Shakespeare. Ik realiseerde me niet dat hun taal heel vreemd was. Pas toen ik op de universiteit literatuur studeerde, begreep ik waar die woorden vandaan kwamen. De Appalachenbevolking leeft erg afgeschermd van de rest van de wereld. Oude taal en tradities overleefden er langer.’
Rash voelt zich verwant met schrijvers uit het Amerikaanse Zuiden, zoals Chaucer. Hij verklaart zich ook schatplichtig aan de lokale ballades:
‘Ik was pas zes toen ik een murder ballad hoorde over een man die zijn zwangere geliefde verdrinkt. Mijn grootmoeder liet mij ernaar luisteren. Die liederen over tragische liefde, wraak en bloed hebben mij enorm beïnvloed. Ik kom uit een familie waar muziek, bluegrass en murder ballads, een erg grote rol speelde. Doc Watson was een bekende bij onze familie. Dat geworteld zijn in oude tradities is ongebruikelijk in de V.S. Ik woon op een domein dat mijn familie al 200 jaar geleden bezat. Dat is zeer uitzonderlijk in een land dat zijn geschiedenis zo snel vergeet. Ik denk dat Chaucer me zo begeestert omdat de geschiedenis van het Zuiden doorklinkt in zijn werk.’
Armoede
Hoezeer Rash ook verknocht is aan de personages uit ‘Serena’, het landschap kaapt de hoofdrol weg. Rash gelooft dat je een leven lang over één plek kan schrijven zonder je te vervelen. Echte verdieping vraagt tijd, vindt hij. De Appalachen hebben een grote impact op het gemoed van de inwoners:
‘De invloed van landschap op psyche is mijn belangrijkste thematiek. Bergculturen zijn heel apart. Fatalisme, somberheid komen er vaak voor. Je voelt je nu eenmaal bedrukt door zoveel monumentale natuur. Ik merk het in mijn familie, waar depressie voorkomt. Bergbewoners wonen meestal in diepe valleien met weinig licht. Toch hebben bergen ook iets beschermend, ze zijn als een baarmoeder die je omgeeft. Als ik in het Amerikaanse Mid-Westen kom, zo vlak en leeg, voel ik me naakt. Ik vind die verre horizon bijna bedreigend. Ik zie te veel en te veel kan mij zien. Het is logisch dat Gatsby een man is die mogelijkheden ziet. Hij komt nu eenmaal niet uit de bergen.’
Rash is erg begaan met het lot van de leeglopende Appalachen. Hij geeft les aan de kunststudenten van een kleine campus. Zowel over archeologie als botanica weet hij veel af.
‘We hebben een campus van 8000 studenten, er is een gemoedelijke sfeer. We laten traditionele muzikanten komen voor optredens, er zijn samenwerkingen met regionale schrijvers. De Appalachen zijn arm, er is weinig industrie. Veel jongeren vertrekken want ze vinden geen werk. De jongeren die er wel zijn, trekken naar het leger omdat ze geen andere toekomstperspectieven zien. Ze hopen te kunnen studeren, na de oorlog in Irak. Ik heb onlangs een kortverhaal geschreven over een jonge vrouw die om die reden in het leger gaat. Vroeger was tabak een belangrijke bron van inkomsten. Nu is dat ook fel verminderd.’
Voor Rash ging schrijven pas laat een deel uitmaken van zijn leven. Hij was dertig, toen hij ermee begon.
‘Ik was als tiener meer een atleet. Nu schrijf ik vele uren per dag. Volgens mij is doorzetting belangrijker dan talent. Ik hou als lezer van verhalen met extreme situaties en als schrijver zoek ik ook die limieten op, dat hevige drama. Het wereldbeeld in mijn verhalen is somber, ja, maar er zit veel schoonheid in en ook wat humor, hoop ik.’
***
Ron Rash – Serena – De Geus – Breda – vertaald door Anneke Bok en Nan Lenders – 416 blz. – 19.95 €.
Wie is Ron Rash?
Dichter, romancier, kinderboeken- en kortverhalenschrijver Ron Rash (° 1953) groeide op in de Appalachen en geeft cultuurgeschiedenis over het gebergte aan de Western Carolina University. Rash’ familie woont al sinds 1700 in de Appalachen, een regio met een heel eigen taal en cultuur. Rash’ poëzie heeft een Welsh’ karakter, zijn voorouders komen uit Wales. ‘Serena’, Rash’ doorbraakroman, draagt dan weer sporen van Shakespeare en Christopher Marlowe. ‘Serena’ is – behalve een spannende thriller – een bruisend liefdesverhaal, een mythische vertelling over obsessie en waanzin en een ecologische fabel. Darren Aronofsky (Requiem for a Dream, The Wrestler) wil de roman verfilmen en vindt Angelina Jolie helemaal geknipt voor de rol van de gevaarlijke houthakkersvrouw.
In 1920 zien de Appalachen zich bedreigd door houthakkersgemeenschappen. Het land lijdt onder de grote depressie en voor velen is hout hakken de enige manier om brood op tafel te krijgen. Rash’ rochelende en fluimen spuwende houthakkersploeg kijkt vreemd op, wanneer de eigenzinnige Serena het kamp gaat leiden. Serena wil geld, veel geld, en ze schuwt daarbij geen enkele wrede praktijk. De prachttaal van Rash, de meeslepende plot, de surrealistische details: ‘Serena’ is een opmerkelijk boek. (km)