Eind deze maand verschijnt de nieuwe roman van Richard Powers, ‘Gen voor geluk’. Nu blikken we nog even terug op de schitterende voorganger:

De Amerikaanse auteur Richard Powers kan al sinds zijn debuut ‘Three Farmers on Their Way to a Dance’ rekenen op heel wat kritische bijval. Dat hij bij het grote publiek minder bekend is dan Jonathan Franzen of Michael Cunningham is vooral te wijten aan Powers’ mediaschuwheid. Toch is er nog een andere reden waarom Powers tot nog toe geen publiekslieveling werd. Zijn werk is behoorlijk cerebraal en bij momenten onderkoeld. Grootse ideeën en diepzinnige filosofieën vind je met hopen in ‘The Gold Bug Variations’ of ‘The Time of Our Singing’, maar het ontbrak Powers’ proza aan een hartslag, zo werd gezegd.

Voor zijn jongste roman ‘The Echo Maker’ kreeg Powers de National Book Award. Dat is een zeer terechte bekroning voor een boek dat je inderdaad als een ideeënroman kan bestempelen, al is het deze keer ook bijzonder emotioneel doorleefd. Neurologie en de bizarre kronkels in het menselijke brein hebben Powers altijd al geboeid. De man schreef niet voor niets romans met titels als ‘Operation Wandering Soul’. In ‘The Echo Maker’ voert Powers een hoofdpersonage op dat aan het syndroom van Capgras lijdt, een aandoening waarbij iemand verkeerdelijk denkt dat een geliefde persoon vervangen werd door een fysiek gelijkaardige indringer. Vaak gaat dit ook gepaard met een misidentificatie van de vertrouwde omgeving – het idee bijvoorbeeld dat je niet meer in je huis woont maar op een nagebouwde filmset die alleen maar sterk lijkt op je huis. De Franse psychiater Joseph Capgras beschreef het syndroom voor het eerst in 1923. Het syndroom van Capgras wordt de tegenhanger genoemd van prosopagnosie. Dit is het onvermogen om gezichten te herkennen. Bij experimenten met patiënten die aan prosopagnosie lijden, bleek dat gezichten herkennen zowel op een bewust als op een onbewust niveau gebeurt. Op onbewust niveau herkennen prosopagnosiepatiënten wél gezichten van dierbaren (galvanische huidreacties traden op). Bij Capgras herkent de patiënt wel gezichten op bewust niveau maar ontbreekt de emotionele respons.

Wanneer de 27-jarige Mark Schuttler bij een ongeval op de weg zwaar gekwetst is, vrezen de artsen voor zijn leven. Toch haalt Mark het, al blijkt geleidelijk aan dat hij aan het syndroom van Capgras lijdt. Capgras die veroorzaakt wordt door een auto-ongeval is behoorlijk zeldzaam. Meestal is het een nevensymptoom van schizofrenie of dementie. Mark meent dat zijn zus, Karin, een indringster is. Karin, die als jonge vrouw haar uitzichtloze bestaan in het verlaten Nebraska opgaf voor een halfgeslaagde carrière in het middelgrote Sioux, keert terug naar haar geboortedorp. Het is er bar en koud in de winter en onherbergzaam en doods in de zomer. Enkel de kraanvogels lokken er jaarlijks gedurende enkele weken hele horden toeristen naartoe. Karin heeft haar hele leven lang voor haar broer gezorgd. Zelfs toen hij liever rondhing met zijn nietsnutvrienden of zich te buiten ging aan hersenloze videospelletjes, gaf ze hem niet op. Op hun ouders konden ze nooit terugvallen. Hun afwezige vader en religieus fundamentalistische moeder zadelden broer en zus op met een zeer gestoorde kindertijd.

Wanneer de beroemde neuroloog Gerald Weber, schrijver van populaire boeken over het brein, een noodkreet van Karin ontvangt, trekt hij naar Nebraska. De trip zal diepe sporen bij de beroemdheid nalaten en hij begint te twijfelen aan zijn integriteit. Is hij een charlatan die mensen leuke theorietjes voorschotelt? Iemand die zijn patiënten uitzuigt omdat ze straffe verhalen opleveren?

‘The Echo Maker’ is misschien wel één van de sterkste 9/11-romans die al verschenen. Hij speelt niet op het puin van de WTC-torens en gaat nog minder over New Yorkers met identiteitscrisissen. Wel is het een verhaal over paranoïa en (religieuze) hysterie. Bij Powers is Capgras meer dan een medische conditie, hij gebruikt het syndroom om te reflecteren over de mentale conditie van de natie. Toch is ‘The Echo Maker’ geen al te abstract-filosofische roman geworden. Powers’ personages denken voortdurend na over (de onstandvastigheid van) hun identiteit, over hun herinneringen en verleden. Wanneer Weber aan het woord is, gebeurt dat in medische termen. Toch laat dit boek een immense emotionele resonantie na. De scène waarin Mark en Karin terugkeren naar het ouderlijke huis en Mark verbaasd is over hoeveel de ‘valse Karin’ afweet over het verleden en over zijn zus is zo briljant en hartverscheurend dat je dit boek nooit meer vergeet. Ook qua plotverwikkelingen en sterke wendingen is dit één van de hoogtepunten uit het werk van Richard Powers.

Richard Powers, The Echo Maker is verschenen bij William Heinemann in Londen.

Kathy Mathys