Een woest en zwalpend schip
Het leven is wreed, soms teder, in de boeken van de Ierse Sebastian Barry. In ‘De tijdelijke gentleman’ slaagt Jack McNulty er niet in naar huis terug te keren.
Kathy Mathys
Een lappendeken, dat vormen de romans van de Ierse Sebastian Barry, die met ‘De tijdelijke gentleman’ als steeds gebruikmaakt van de verhalen uit zijn familie. Het is een ruw en schurend deken, hoe liefelijk het paar op de cover van het boek ook oogt.
Jack McNulty, de ik-verteller, is de broer van Eneas McNulty – bekend uit Barry’s roman ‘The Whereabouts of Eneas McNulty’- en de schoonbroer van Roseanne uit ‘De geheime schrift’. Zo werkt Barry: personages die in de ene roman in de coulissen verbleven, treden in een andere voor het voetlicht.
Net als Roseanne, die door toedoen van haar echtgenoot ten onrechte in een psychiatrische instelling belandt, stelt Jack zijn leven te boek, niet in opdracht van een arts maar voor zichzelf. Deze voormalige soldaat en VN-waarnemer is na zijn ontslag blijven hangen in Accra, Ghana. Het is 1956, hij heeft er niets meer te zoeken. Na een leven van omzwervingen durft hij niet naar huis toe. Jack is beslist geen homerische held. Hij werkte als ’tijdelijke’ gentleman, een Ier zonder vaste aanstelling, bij het Britse leger en later legde hij wegen aan in de Britse kolonies. Toch was hij bovenal op de vlucht voor de stormen die raasden op het thuisfront.
In 1922, hij is dan nog een jongen, ontmoet Jack Mai Kirwan. Haar blouse is zo wit dat ze hem doet denken aan ‘een blinkend schild’. Zij komt uit een beter milieu, is stijlvol, ironisch en slim. Net als Jack studeert ze aan de universiteit, uitzonderlijk voor vrouwen in die periode. De Kirwans hebben uitstekende connecties, Michael Collins is een familievriend.
Mai’s vader verzet zich tegen de romance en pas na de dood van de Kirwans kan de bruiloft plaatsvinden.
Van alcohol doortrokken
‘Maar het is allemaal natuurlijk lang geleden, en talloze verschillende lotsbestemmingen en verhalen hebben mijn kameraden opgeslokt, zoals mijn eigen lot mij heeft opgeslokt,’ schrijft Barry en het zijn die lang geleden vergeten verhalen die de schrijver wil laten weerklinken. Dat van Jack en Mai is rauw en smerig, en toch is er altijd een onderstroom van liefde.
Jack drinkt zijn eerste whisky om zijn zenuwen te temperen bij de kennismaking met zijn toekomstige schoonouders, het is het begin van een van alcohol doortrokken leven. Mai geraakt na de geboorte van hun eerste kind verslaafd aan gin. Ze heeft een zwartgallige natuur die ze lange tijd voor Jack verborgen weet te houden. Mysterieus is ze in de ogen van Jack, onpeilbaar. Hij is geoloog maar weet niets ‘over de geologie van zijn nieuwe vrouw’.
Op de momenten dat ze hem hard nodig heeft, krijgt Jack koudwatervrees, zoekt hij werk in verre kolonies. Nu, in Ghana, doet hij schriftelijk boete. Zijn enige troost is de vriendschap van zijn huisknecht, Tom, die ook huwelijksperikelen kent.
‘Het was alsof de bakstenen van het huis zelf doordrenkt waren met alcohol,’ schrijft Barry in deze donkere roman. Over dronkenschap, de scheldpartijen en tijdelijke verzoeningen schrijft hij grandioos.
Hij verbindt het intieme met het globale. De burgeroorlog en de twee wereldoorlogen laten al dan niet rechtstreeks sporen in de levens van de personages. Barry lees je om zijn psychologische diepgang en om zijn stijl. ‘Alles kolkt door dit moment heen als vuil vloed water,’ lezen we. Barry schrijft beeldend, soms tegen het barokke aan. Enkele zinnen zijn twee pagina’s lang.
Hij weet een mooie balans te treffen tussen duister en lichtvoetigheid in dit meeslepende noodlotsdrama.
****
Sebastian Barry – De tijdelijke gentleman – vertaald door Johannes Jonkers – Querido – 255 blz. – oorspronkelijke titel: The Temporary Gentleman.