Tijdens schrijfworkshops doe ik vaak een bewustwordingsoefening met de deelnemers. Ik laat hen een stuk schrijven en vraag vervolgens welke zintuiglijke sensaties hun tekst bevat. Visuele details (zien) zijn altijd goed vertegenwoordigd in hun werk. Geuren (ruiken), texturen (voelen), smaken (proeven) en geluiden (horen) zijn vaak onderbelicht.

Volgens Tomas Serrien, schrijver van Klank. Een filosofie van de muzikale ervaring is er zelfs sprake van een auditieve crisis: ‘Door de massale consumptie van visuele media worden we voortdurend door beelden verleid (…) Het beeld domineert immers steeds vaker het geluid, de klank en de gerichte aandacht voor muziek.’ In deze workshop besteden we bijzondere aandacht aan geluid en stilte.

Oefening 1:

– Neem een van je prozateksten of gedichten.

– Bevat de tekst beschrijvingen van geluiden of van stilte?

– Hoe zit het met de aandacht voor de andere zintuigen?

– Kan je eventueel nog iets bijstellen om de tekst op zintuiglijk vlak rijker te maken? Uiteraard hoeven niet alle zintuigen in elk stuk tekst aan bod te komen.

 

The Sound of Silence

Sommige mensen kan het niet rumoerig genoeg zijn: de televisie staat aan, in de verte klinkt de radio. Het geluid van de stilte vinden ze akelig. In haar nieuwe boek De weg van het luisteren. De kunst van creatieve aandacht schrijft Julia Cameron (bekend van The Artist’s Way): ‘Stilte voelt in eerste instantie bedreigend. We beven in de onverwachte leegte ervan.’

Anderen zoeken juist de stilte op, Sara Maitland bijvoorbeeld, schrijfster van Stilte als antwoord. Ik zag ooit een documentaire over haar (in de Canvasreeks Wanderlust) waarin ze opmerkte dat stilte in onze maatschappij niet enkel positieve connotaties heeft. Zo dienen stoute kinderen hun straf in stilte uit te zitten. Nochtans, zo vindt Maitland die op een afgelegen plek woont, kan stilte helend zijn en rust brengen.

Ik vind de stilte onder een Franse sterrenhemel, gewikkeld in een deken, wachtend op vallende sterren of in het woordenloze contact met onze poes Lisa. Voor mij betekent stilte niet het ontbreken van omgevingsgeluiden, wel dat het in mijn hoofd rustiger wordt. Hoe is dat voor jou? Vind jij stilte weldadig of bedreigend?

 

Oefening 2:

In Mindfulness in Sound. Tune in to the World around us schrijft Mark Tanner hoe we het vermogen zijn verloren om te genieten van de stilte. We associëren stilte met het gebrek aan iets. Nochtans kan stilte een oppepper zijn in tijden van stress en kan ze ons tot rust laten komen. Tanner zet zijn noise-cancelling koptelefoon op en gaat op de grond liggen. Om nog meer in de buurt van de stilte te komen, beeldt hij zich in dat hij op de maan loopt of zich op de bodem van de oceaan bevindt.

– Waar vind jij deze dagen stilte? Beschrijf deze plek in een freewrite.

– Beschrijf enkele herinneringen aan stilte. Stilte hoeft niet te betekenen dat er geen geluid is.

– Een uitspraak van Haruki Murakami: ‘Stilte, zo ontdekte ik, is iets wat je daadwerkelijk kunt horen.’

Schrijf nu een passage waarin een personage een stille plek betreedt. Ga op zoek naar een geschikte afbeelding ter inspiratie. Probeer de stilte te beschrijven.

 

Oefening 3:

Voor deze en de volgende oefening liet ik me inspireren door het hierboven genoemde boek van Mark Tanner:

– Zet een dag lang alle meldingen op je telefoon of andere elektronische apparaten uit.

– Maak aan het eind van de dag de balans op. Ga freewriten over hoe je deze dag hebt ervaren. Heb je het gevoel dat je iets gemist hebt? Had je meer rust in je hoofd? Ga je dit nog vaker doen?

 

Oefening 4:

Dit is geen schrijfoefening. Toch vind ik het de ideale oefening om de overstap te maken van stilte naar geluid.

Misschien ben jij iemand die af en toe mediteert en gebruik je daarbij een speciale app. Tanner stelt in zijn boek voor om zelf een soundtrack te maken die je kan gebruiken als achtergrond bij meditatie.

– Maak een opname van de geluiden in je tuin, aan zee… Je kan ook een opname maken op een binnenlocatie, zolang er geen specifieke stemmen te horen zijn. Zorg ervoor dat je de opname doet op een plek waar geen harde wind waait. Het geluid van wind komt nooit goed over bij opnames. Experimenteer!

– Je kan je opname gebruiken om bij te mediteren, maar misschien vind je het wel fijn om een soundtrack op te nemen die je kan gebruiken tijdens het schrijven. Ben jij iemand die fijn schrijft wanneer je omringd bent door het geluid van een koffiemachine en geroezemoes? Neem dan je soundtrack op in je favoriete koffiebar.

 

De soundtrack van je leven

Het geluid van de waterkoker, van de tuindeur die open en dan weer dicht gaat, van pruttelende havermout op het fornuis: dat zijn de geluiden waarmee mijn dag begint. In haar boek over luisteren citeert Julia Cameron dichteres Mary Oliver: ‘Aandacht schenken, dat is ons eindeloze en ware werk.’ In hoeverre heb jij aandacht voor de geluiden in je leven?

 

Oefening 5:

– Hou gedurende een volledige dag bij welke geluiden je hoort. Van elk geluid maak je een notitie. Aan het eind van de dag evalueer je. Welke geluiden verrassen je? Welke vind je weldadig en welke vervelend? Kan je iets aan je dagelijkse routine veranderen zodat je meer in contact komt met fijne geluiden?

– Schrijf nu over je bevindingen in prozavorm.

 

Oefening 6:

Voor deze oefening focussen we niet enkel op onze dagdagelijkse soundtrack. We graven ook in ons geheugen.

– Maak een lijst van geluiden die je mooi vindt. Noteer eerst de vanzelfsprekende en graaf dan dieper. Ik denk bijvoorbeeld aan: risottorijst die je in een pan gooit, het geluid van autobanden op een nat wegdek.

– Maak nu op dezelfde manier een lijst van vervelende geluiden.

– Gebruik je notities om een lijstgedicht te maken. Het kan gaan over fijne geluiden of vervelende geluiden of een combinatie van de twee. Zoals de naam aangeeft, is dit een gedicht dat de vorm heeft van een lijst. Het kan bestaan uit woorden maar ook uit (korte) zinnen. Het hoeft niet te rijmen.

 

‘Muziek bevrijdt ons van de onnauwkeurige, ingewikkelde last van het woord,’ schrijft Diane Ackerman in Reis door het rijk der zinnen. Een cultuurgeschiedenis van onze zintuigen. Met muziek brengen we soms beter over wat we willen zeggen dan met gesproken taal.

Is dit herkenbaar voor jou? In de volgende paar oefeningen werken we met muziek of schrijven we over muziek.

 

Oefening 7:

Gebruik jij muziek tijdens het schrijven? Misschien komt de woordenstroom pas op gang wanneer Mozart door de luidsprekers klinkt (ik werk graag met de Spotify-lijst Mozart study of met barokke muziek) of schrijf jij het liefst met free jazz op de achtergrond?

Voor deze oefening ga je bewust luisteren tijdens het schrijven. Zet je kookwekker op tien minuten en ga freewriten. Je doet twee schrijfrondes van tien minuten:

– een schrijfronde waarin je luistert naar klassieke muziek. Op Spotify vind je veel, net als op YouTube. Of surf naar een van de speellijsten op Klara Continuo: https://klara.be/playlists/continuo)

– een schrijfronde waarin je luistert naar natuurgeluiden. Op YouTube vind je veel voorbeelden. Tik bijvoorbeeld vogelgeluiden (of ‘bird sounds’) in. Luister ook eens naar het geluid van storm, van een waterval.

Welke gedachten, associaties en beelden roepen de muziek en de geluiden op?

 

Oefening 8:

Voor deze oefening gebruik je het personage uit oefening 2. Je kan ook schrijven over een dierbare.

– Wat voor muziek of welk liedje associeer je met deze persoon of dit personage?

– Hoe klinkt de stem van deze persoon/dit personage? Gebruikt hij/zij veel woorden of weinig? Praat hij/zij op een melodieuze manier of juist niet? Schrijf een stukje waarin je de stem van persoon/personage laat klinken.

– Wat zijn de geluiden van hun huis? Beschrijf ze in detail.

 

De beroemde boeddhistische monnik Thich Nhat Hanh schrijft in Stilte. Luisteren in een wereld van lawaai: ‘In muziekstukken zijn er momenten van “rust” waarin geen geluiden zijn. Als die ruimte er niet zou zijn, zou het één grote herrie zijn. Muziek zonder rusten wordt chaotisch en beklemmend.’

Deze observatie geldt niet enkel voor muziek. Ze gaat ook op voor de teksten die je schrijft.

 

Oefening 9:

Schrijf een stuk proza of een gedicht waarin je aandacht besteedt aan de stiltes tussen de woorden.

– Je kan focussen op het ritme en het tempo van de tekst, de rustpunten.

– Je kan ook focussen op de symbolische stiltes. Dan schrijf je een tekst waarin dingen ongezegd blijven, waarin meer zit dan op het eerste gezicht lijkt.

 

Dit stuk is verschenen in Schrijven Magazine. Jaargang 25, nummer 6. Meer info: http://www.schrijvenonline.org

Kathy Mathys is schrijver, docent en literair journalist.

www.kathymathys.nl