Moslim in Milwaukee

Dat Ayad Akhtar een film- en theaterregisseur is, blijkt uit zijn debuutroman, ‘De hemelverdiener’.

Kathy Mathys

De Pakistaans-Amerikaanse schrijver Ayad Akhtar groeide op in het Milwaukee van de jaren 1980 en voelde zich als moslim een buitenbeentje in het Amerikaanse heartland. Hij werd regisseur en schreef veel over de spanning tussen moslimwaarden en Westerse gebruiken. Zijn eerste roman ‘De hemelverdiener’ speelt zich af in Milwaukee, lang voor 9/11. Iedereen is er verslingerd aan Dallas en Chips, ook de ouders van ik-verteller, Hayat Shah, een pre-puber die net als zijn ouders nauwelijks bezig is met religie. Hayats vader, een succesvol neuroloog met een blanke minnares, gruwt van de lokale imam, die hij een zakkenvuller noemt. Hayats moeder, een psychologe die haar opleiding niet afrondde, heeft een hekel aan de meeste moslimmannen omdat ze hun vrouwen niet respecteren. Dan voegt Mina zich bij het gezin, de beste vriendin van Hayats moeder. Ze is een gescheiden vrouw met een kind van vier, die in Pakistan een leven van onderdrukking en misbruik kende. Hayat is betoverd door zijn ‘tante’ die hem begint voor te lezen uit de Koran. Hayat gloeit van trots wanneer Mina hem prijst om zijn talent om Koranverzen te memoriseren.

Noodlottig

Het is het gedachtegoed van de hoofdrolspelers dat deze roman interessant maakt. Mina’s geloof is volstrekt ondogmatisch en dat is voor de opgroeiende Hayat, die houvast zoekt in regels en voorschriften, verwarrend. Hayats ouders zijn verwesterd in veel opzichten. Toch beschouwen ze Amerika als het land van de zonde. Enkel de imam heeft iets van de ultieme slechterik, waardoor hij meteen minder boeiend wordt. Akhtar voert de meest uiteenlopende Pakistanen op, de één verstopt achter een boerka, de ander overtuigd atheïstisch. Hij slaagt erin om de verschillende visies aan bod te laten komen, zonder dat dit geforceerd overkomt. Alle spelers maken op een natuurlijke manier deel uit van Hayats wereld. Er is veel aandacht voor de Jodenhaat die de lokale imam preekt, een boodschap die Hayat overdondert en die noodlottige gevolgen kent.

Verhalenverteller

Dat Akhtar een verhaal kan vertellen, laat hij in dit boek tot op drie vierden zien. Jammer genoeg rammelt hij het slot te snel af. Nochtans is hier een schrijver aan het werk met enig talent: Hayats geleidelijke transformatie wordt van binnenuit gebracht en overtuigt. De stijl is weinig opzienbarend en af en toe bots je op een klunzig beeld, alsof Akhtar zich plots herinnert dat de taal wel wat dramatischer mag: ‘Ik voelde mijn hart zinken, als een steen, die een afgrond in tuimelt,’staat er over Hayat. Scott Fitzgerald verwoordde de kerngedachte van ‘De hemelverdiener’ als volgt: ‘De toets van een eersteklas intelligentie is het vermogen om tegelijkertijd twee tegenovergestelde ideeën in gedachten te houden en toch nog in staat te zijn te functioneren’. Mina, die evenveel houdt van Henry Miller als van de Koran, laat Hayat het citaat lezen op een moment dat hij wijs genoeg is om het te bevatten. Het is één van de vele citaten uit deze roman, de meeste komen uit de Koran en tonen hoe uit hun context gerukte regels kunnen verharden tot wapens. Akhtars roman is op weg om een veelvuldig vertaald succes te worden, al is het heel Amerikaans en – aan het eind – zelfs Hollywoodiaans. ‘De hemelverdiener’ vertoont verwantschap met het werk van Khaled Hosseini, ook een verteller die niet bang is voor sentiment en filmische plotverwikkelingen. Je kan bij dit soort schrijvers nooit helemaal het gevoel van je afschudden dat je naar een onderhoudende film zit te kijken. Je snapt de dilemma’s van de personages maar je kruipt niet helemaal onder hun huid.
Little Brown kocht het manuscript aan voor een gigantisch bedrag, amper 24 uur nadat Akhtars agent het opstuurde. De komende maanden verschijnen er 22 vertalingen en uitgevers wereldwijd hopen op een succes à la Hosseini’s ‘De vliegeraar’. Oprah Winfrey is alvast een fan.

**
Ayad Akhtar – De hemelverdiener – vertaald door Ko Kooman – 379 blz. – Cargo – Amsterdam – Oorspronkelijke titel: American Dervish.