De man achter Citizen Kane

Het duizelingwekkende leven van William Randolph Hearst – mediamagnaat, politieke kracht en filmbons in Hollywood – werd al met talloze biografieën en documenten bedacht. Het meest beroemd is wellicht Orson Welles’ ‘Citizen Kane’, waarin hij een weinig flatterend beeld ophangt van Hearst en zijn entourage. De filmklassieker was een danig indrukwekkende tour de force dat Hearst nu vooral herinnerd wordt als een onmogelijke dictator met een ongetalenteerde, onnozele maîtresse, Marion Davies. In ‘ The Chief : The Life of William Randolph Hearst’ gaat David Nasaw op zoek naar de man achter de mythe.

Kathy Mathys

In tegenstelling tot zijn voorgangers kreeg de New Yorkse geschiedenisprofessor, David Nasaw, toegang tot nooit eerder ontsloten archieven, waardoor hij een veel genuanceerder beeld van Hearst schetst. De correspondentie van de ‘chief’, de documenten van zijn uitgevers en journalisten en van alle betrokken Amerikaanse presidenten werden 10 jaar lang door Nasaw bestudeerd. De Hearst, die hij tot leven wekt, is een man van tegenstellingen: een democraat die jarenlang streed tegen Roosevelts New Deal-politiek, een Zionist die Hitlers antisemitische uitspraken afwimpelde als een voorbijgaande fase, een vrouwengek die zich in zijn publicaties ontpopte tot een puritein. Winston Churchill beschreef hem na een eerste ontmoeting in 1929 als ‘een kind met heel duur speelgoed’ en uitte zijn verbazing over de gangbare, negatieve opinie over Hearst. Het is op zijn minst ironisch dat de nieuwsmaker, die in zijn publicaties een onbenullig fait divers opblies tot wereldnieuws, nu vooral herinnerd wordt in uitvergrote clichés. Nasaws lijvige biografie, waarin hij zich wijselijk onthoudt van elk waardeoordeel over deze gecontesteerde figuur, heeft ook andere verdiensten dan het rechtzetten van de feiten. Het biedt boeiende inzichten in 90 jaar Amerikaanse geschiedenis en leert ons iets over de eerste aanzet tot het gebruik van moderne mediatechnieken.

Publicist

William Randolph Hearst (°1863) was de enige zoon van George Hearst, een pionier die van Missouri naar Californië trok op zoek naar goud. Hij installeerde zijn vrouw, Phoebe, en hun jongeborene in San Francisco en correspondeerde levenslang met hen, terwijl hij zijn florerende zaken elders opvolgde. Phoebe’s grote project was de opvoeding van haar zoon, die ze talloze keren meenam naar Europa. Door dit onregelmatige levensritme genoot Hearst geen klassieke opvoeding, maar zijn Europese reizen ontketenden zijn fascinatie voor kunst en geschiedenis.
Hearsts academische avontuur aan Harvard werd na het tweede jaar stopgezet, omdat zijn resultaten niet voldeden. Hij beschouwde de universiteit, waar hij al snel business manager werd van de krant ‘Harvard Lampoon’, als tijdverlies en wou zo snel mogelijk aan de slag bij de ‘Evening Examiner’. Zijn vader had deze verlieslatende avondkrant, de enige democratische in San Francisco, gekocht in 1880 en ze omgevormd tot een ochtendkrant. Toen George in 1886 tot senator werd verkozen, liet hij zijn gretige zoon aantreden in het bedrijf. Na een grondige studie van Joseph Pulitzers succesvolle ‘New York World’, met zijn flitsende titels en boeiende reportages, gaf Hearst de saaie, dorre ‘Examiner’ een grondige face-lift. Hij vergrootte de koppen en de illustraties en focuste zich vooral op misdaadverhalen en zogenaamde stuntjournalistiek. Zijn publicatie richtte zich tot een lagere middenklasse met meeslepende reportages, die vaak balanceerden op de grens tussen feit en fictie, een gangbare tendens op het eind van de 19de eeuw toen van de 20ste-eeuwse vraag naar objectiviteit nog geen sprake was. De vroege Hearst-kranten waren anti-kapitaal, anti-trust en anti-establishment. Het meest profileerden ze schokkende verhalen over samenzweringen, met het publiek als het onschuldige slachtoffer, de politie en het gerecht als de verraders en de Hearst-reporters als de helden, die niet enkel het nieuws rapporteerden maar ook het onrecht bestreden.
Na George Hearsts dood kwam het familievermogen in de handen van Phoebe, bij wie William kapitaal afdong voor nieuwe investeringen. Pas nadat Hearst zich had ontdaan van zijn liefje Tessie Powers, een serveerster die 10 jaar lang Hearsts leven deelde, voorzag zijn moeder hem van het nodige geld voor een uitbreiding in New York. Net als zijn vader deed William geen enkele moeite om de elite van San Franciso, of later New York op te vrijen. Hij bleef zijn hele leven lang een buitenstaander, die zich inliet met danseresjes uit nachtclubs. In New York werd hij dan ook beschouwd als een arrivist, die er niet zou in slagen om de ‘Morning Journal’, dat hij overnam van Pulitzers broer, Albert, nieuw leven in te blazen. Hearst was echter niet alleen een uitstekend uitgever met een neus voor sterke verhalen, hij was ook een genie inzake publiciteit. Hij promootte zijn nieuwe krant, die hij kortweg de ‘Journal’ zou noemen, op talloze billboards en reusachtige posters. De krant, die levenslang het vlaggenschip van Hearsts imperium zou blijven, werd razend populair bij Europese immigranten en Hearst groeide snel uit tot de held van de arbeidersklasse. Ook zijn zondagskrant, met zijn comics en zijn spectaculaire verhalen over buitenaardse wezens en Broadwaydanseressen, was veel aantrekkelijker dan die van de concurrentie. Omdat Hearst hogere salarissen bood dan Pulitzer, slaagde hij erin om in een mum van tijd de sterreporters van de ‘New York World’ binnen te halen in zijn redactie. Zijn sterreporter en beste vriend, Arthur Brisbane, werkte levenslang voor Hearsts publicaties en was de best betaalde journalist van de vroege 20ste eeuw.
Hoewel Hearsts rol als nieuwsmaker vaak wordt overschat, had hij een aandeel in de Amerikaans-Spaanse oorlog van 1898. Hij wist zichzelf en zijn kranten op zo een ingenieuze wijze te profileren dat verkeerdelijk werd gedacht dat de oorlog er nooit zou gekomen zijn zonder de ophefmakende reportages over de Spaanse kolonisatie in Cuba in de ‘Journal’. Koppen als ‘How do you like the Journal’s war?’ liegen er niet om : zonder Hearst en zijn redacteuren kwam aan de Spaanse oppressie geen eind.

Politieke loopbaan

Hearsts ambities reikten verder dan de oprichting van een krantenimperium. Al wordt zijn obsessie met de presidentstitel wel eens overdreven, toch ambieerde Hearst 15 jaar lang deze hoogste functie. Op 35-jarige leeftijd meende hij dat de tijd rijp was voor de uitbouw van een politieke loopbaan. Hij steunde de politiek van de democratische kandidaat William Jennings Bryan, in de hoop dat die hem zou nomineren als vice-president. In de Hearst-kranten werden republikeinse kandidaten met de grond gelijk gemaakt. De moord op de republikeinse president McKinley, die door Hearsts reporters zwaar werd aangepakt, zorgde voor een tijdelijke deuk in Hearsts carrière. De chief werd zelfs verdacht van medeplichtigheid in de aanslag op McKinley. Na zijn huwelijk met de Brooklyn-danseres, Millicent Willson, werd het einde van Hearsts politieke loopbaan voorspeld. De chief verzekerde zich echter van een zetel in het parlement. Hearst voerde zijn politieke publiciteit in zijn kranten, waar hij vaker wel dan niet het onderwerp vormde van de artikels. Hierdoor nam hij afstand van de democratische partij, wiens steun hij niet nodig achtte, een attitude die hem niet in dank werd afgenomen. Concurrerende kranten vonden het verwerpelijk dat een sensatiemaker als Hearst aasde op het presidentsschap en lieten dat in hun geschriften duidelijk merken. Na zijn mislukte gooi naar het presidentsschap, trachtte hij achtereenvolgens New Yorkse burgermeester en gouverneur te worden. De campagne voor het gouverneursschap was hét politieke evenement van 1906. Hearst gebruikte publiciteitsfilms ter ondersteuning van zijn promotie. Zijn medewerkers wisten oude en nieuwe media perfect op elkaar af te stemmen. Hij adverteerde de films in zijn kranten. Later zou hij op gelijkaardige wijze gebruik maken van het radiomedium. Nog voor er sprake was van de term ‘synergisme’ zette Hearst het begrip om in de praktijk. De naam Hearst groeide uit tot een klinkende merknaam, die geassocieerd werd met scherp, toegankelijk en entertainend materiaal.
Hearst zou er nooit in slagen een belangrijke politieke functie te bekleden. Toch bleef hij een belangrijke politieke factor, die in zijn groeiend krantenimperium een politicus kon maken of breken.

Hollywood

In 1905 kocht Hearst zijn eerste magazine, ‘Cosmopolitan’, een slimme zet die door de concurrentie met verbazing werd geobserveerd. Krantenmakers lieten zich gewoonlijk niet in met de tijdschriftenindustrie. Nochtans waren het gouden jaren voor de Amerikaanse magazines, die de corruptie van politieke instituten breed uitsmeerden op hun glimmende pagina’s. Na Hearsts overname steeg de omzet van ‘Cosmopolitan’ met 50 %, maar president Roosevelt kantte zich tegen dit onverbloemde ‘new journalism’.
Hoewel Hearst geen genade had voor politici, liet hij zich zelden of nooit uit over hun privé-leven en nog minder over dat van filmsterren. Hij zou ermee in eigen vlees gesneden hebben. In 1915 werd Hearst verliefd op een 18-jarige danseres op Broadway, Marion Davies. Dat was het begin van een grote romance, die standhield tot aan Hearsts dood. Tien jaar lang hield Hearst er een dubbelleven op na. Uiteindelijk dwong Millicent hem tot een keuze. Hearst koos voor Marion maar zou nooit officieel scheiden van zijn vrouw, met wie hij bleef communiceren over de opvoeding van hun zonen.
Hearst was vastbesloten om Marion Hearst te bombarderen tot een filmster. Na Phoebes dood hoefde hij niet langer om geld te bedelen bij zijn moeder en richtte hij samen met filmmogul, Adolph Zukor, de maatschappij ‘Cosmopolitan Productions’ op. Marion werd vooral gecast in Mary Pickford-achtige, guitige rollen. Ze was ook de ster in tal van plechtstatige kostuumfilms en had haar grootste successen tijdens het tijdperk van de stille film met regisseur King Vidor. Nadat hij een aantal hits had gescoord met Marion, sloot Hearst een deal met Louis B.Mayer van Metro-Goldwyn. Hoewel Marion in ‘Citizen Kane’ als hysterisch en ongetalenteerd werd voorgesteld, beschreven Hollywood-insiders haar als grappig en levendig. In het Californische San Simeon, waar Hearst een gigantische woning liet optrekken door architecte Julia Morgan, ontvingen Hearst en Davies tijdens Hollywoods gouden jaren elke week tientallen gasten. Nasaw put uit de correspondenties van onder meer Charlie Chaplin en Douglas Fairbanks Jr. voor kleurrijke beschrijvingen van verkleedpartijen, bezoekjes aan Hearsts privé-zoo en grandioze diners.
Zijn liefde voor kunst, die hem met de paplepel door Phoebe werd meegegeven, kon hij botvieren als verzamelaar van Europese schatten. Tijdens de jaren ’20 van de vorige eeuw was er een nooit eerder geziene kloof tussen de welvarende Verenigde Staten en het zich moeizaam van de oorlogsschuld herstellende Europa. Rijke Amerikanen kochten de inboedel van Europese kloosters en kastelen. Hearst had geen scrupules bij het opkopen van het Europese erfgoed, dat hij liet opslaan in San Simeon en in zijn eigendommen in New York. Voor Marion liet hij een strandhuis bouwen op Santa Monica Beach en verder had hij ook een middeleeuws kasteel in Wales en een sprookjesachtige eigendom in Noord-Californië.

De val

In het begin van de jaren ’20 las 1 op 4 Amerikaanse families regelmatig een Hearst-publicatie. Bovendien lazen miljoenen anderen Hearst-materiaal in hun locale kranten, die aangesloten waren bij Hearsts nieuwsdienst. De krantenmagnaat was genadeloos : weigerde een krant zich bij Hearsts nieuwsdienst aan te sluiten, dan dreigde hij met de oprichting van een eigen krant in de regio.
Toch was er onheil op komst. Het toenemende succes van de zogenaamde tabloids, sensatiekranten waarbij Hearsts publicaties verbleekten, vormde een ernstige bedreiging voor Hearst. Hij nam een aantal maatregelen, door minder lange politieke stukken te plaatsen en meer plaats te ruimen voor entertainment. Hij trachtte ook uit te pakken met werk van vermaarde schrijvers als George Bernard Shaw of Edith Wharton. Tijdens de jaren ’30 schreven zowel Hitler, Mussolini, Goering en Churchill voor Hearst. Ondanks deze prestigieuze bijdragen was het niveau van de internationale en binnenlandse berichtgeving fel gedaald. Sinds Hearst, die levenslang zware schulden diende af te betalen, de hete adem van New Yorkse bankiers in de nek voelde, kon hij het zich niet meer veroorloven om dezelfde anti-establishment politiek te voeren in zijn kranten. Tijdens de eerste wereldoorlog verzette Hearst zich fel tegen Amerikaanse inmenging in het Europese conflict. Door zijn vrij positieve berichtgeving van de Duitse oorlogsvoering werd hij zelfs verdacht van fascisme. Tijdens de jaren ’30 voerde hij een heftige strijd tegen de New Deal-politiek van Roosevelt. Zijn doelpubliek van Europese migranten en Amerikaanse middenklasseburgers voelde zich mijlenver verwijderd van Hearsts nieuwe politieke koers en het imperium begon in elkaar te storten. David Nasaw bericht uitgebreid over de val van het rijk en de verkoop van de schatten. Na Hearsts dood werd The Hearst Corporation opgericht, dat nu nog steeds 12 kranten telt en tal van tijdschriften, zoals ‘Esquire’ en ‘Marie Claire’. Ze breidden hun netwerk ook uit naar nieuwe media en kabeltelevisie. Hiermee zetten ze Hearst levenswerk in dezelfde geest verder. De chief veranderde immers voorgoed het gezicht van de media. Hij verkende hun potentieel en stelde vast dat mediamakers vaak machtiger waren dan politici. De volgende generatie van persmagnaten leerde van Hearst dat je je eigen politieke voorkeur beter niet van de hoge daken schreeuwt. Had Hearst zich in zijn late loopbaan niet ontpopt tot een conservatieve isolationist, dan had hij waarschijnlijk minder lezers verloren. Toch eist hij als nieuwsmaker en vernieuwer een unieke plaats op in de geschiedenis van de journalistiek.

David Nasaw ‘The Chief : The Life of William Randolph Hearst’
2002, Gibson Square Books Ltd., Londen, 687 blz.
ISBN : 1- 903933 – 07 – 2
31,19 euro