Een van mijn cursisten schreef onlangs over een moment dat haar altijd was bijgebleven. Ze las Willem Frederik Hermans’ Nooit meer slapenen dat de woorden zich vertaalden in beelden die ze voor zich zag, vond ze wonderbaarlijk. Zo is het ook. Ben je in de handen van een goede schrijver, dan worden zwarte lijnen en krullen op het blad bezielde werelden.

Adam Foulds schreef in How to Write Fiction – A Guardian Masterclass dat de wereld in verhalen minstens zo levendig moet zijn als die die ons omringt, en het liefst nog levendiger. Om beeldend te schrijven ‘moet je de wereld liefhebben, hem bekijken zoals je het gezicht van je minnaar bekijkt, jezelf vergetend,‘ schrijft Foulds.

Wie met sterke beelden werkt, hoeft minder uit te leggen, kan veel overlaten aan de lezer. Of zoals Jan Brokken het schrijft in De wil en de weg: ‘Goede beelden behoeven nauwelijks betoog.’ Zo gebruikt Raymond Carver een kapotte koelkast om iets te vertellen over een slecht huwelijk. In het korte verhaal Bijen van Sarah Hall ontdekt het hoofdpersonage dat haar tuin bezaaid is met dode bijen. Hall laat het personage steeds terugkeren naar de tuin, terwijl ze haar leven en de keuzes die ze maakte overpeinst. Deed ze er goed aan om het platteland in te ruilen voor de stad? Kan ze zichzelf heruitvinden? Hall beantwoordt de vragen niet. Liever laat ze het personage neerknielen bij de dode dieren en de lezer trekt zelf de conclusies.

Thomas Rosenboom heeft het in ‘Aanvallend spel‘ ook over het belang van de verbeelding. ‘In een goed verhaal leef je met een hoofdpersoon mee die iets menselijks wil. Het geluk bijvoorbeeld. Maar dat is een veel te vaag streven; iedereen wenst het geluk. Je moet dat beeldender, concreter maken. Dus niet het geluk, maar zeg: een bootje.‘

In films wordt het verlangen van een personage dikwijls vertaald naar een beeld. Denk maar aan de beroemde rosebud uit de filmklassieker Citizen Kane.

Enkel beelden, geen ideeën

In The 3 a.m. Epiphany – Uncommon Writing Exercises van Brian Kiteley staat een oefening over beeldend schrijven. Kiteley haalt de auteur William Carlos Williams aan van wie de uitspraak no ideas, but in things bekend is. Williams verzette zich tegen intellectualisme. Hij geloofde rotsvast dat sterke beelden alleen voldoende zijn. Kiteley geeft de opdracht om een verhaal te schrijven van 300 woorden dat enkel bestaat uit beelden. Laat mensen bewegen, laat ze naar iets verlangen. Leg niets uit.

Hoe vind je nu sterke beelden die dramatisch zijn en zuiver, die de lezer niet licht zal vergeten?

‘Associatie en observatie zijn zusters,‘ schrijft Heidi Aalbrecht in Schrijfstijl – De basis van een de tekst. Volgens haar is aandachtig observeren de helft van het werk. Heb je geen goed geheugen of vind je het moeilijk om op het juiste moment het gepaste beeld op te diepen, leg dan een beeldenbibliotheek aan. ‘Afbeeldingen kunnen sterke associaties oproepen en ook hiervan kun je een archief aanleggen,‘ aldus Aalbrecht.

Tips:

1) De meeste verhalen worden niet beter door een opeenstapeling van beelden. Vaak is minder beter.

2) Koester de indringende beelden die zich aandienen in dromen, op billboards, in magazines. Ron Rash kreeg tijdens een autorit een visioen van een vrouw op een paard. Dit beeld spookte zo fel door zijn hoofd dat hij een roman schreef over dit personage, Serena.

3) Vermijd clichés, beelden die te voorspelbaar zijn, te onsubtiel. Personages die het zwaar te verduren krijgen, lopen al te vaak rond in een decor waar het voortdurend dondert en bliksemt, waar de luchten immer dreigend zijn.

4) Zoek het evenwicht op tussen duidelijkheid en vaagheid. In het ideale geval roept een beeld verschillende ideeën op. Literatuur is geen exacte wetenschap. Aan de andere kant mag je beeld ook niet zo vaag zijn dat de lezer er niets mee kan.

Kathy Mathys

Dit artikel verscheen in Schrijven Magazine nr 6, Jaargang 17 (meer info: www.schrijvenonline.org)