Jezus’ tweelingbroer

Philip Pullmans nieuwste is, veel meer dan een tirade tegen de Kerk, een warm portret van een bevlogen predikant.

Kathy Mathys

De twaalfjarige Jezus, voor het eerst in Jeruzalem, tagt de heilige tempel met zijn naam in klei. De hogepriesters schieten in een furie, maar gelukkig kan Christus, de tweelingbroer van Jezus, de gemoederen bedaren. Zo gaat het hun hele kindertijd door: Jezus is de onbezonnen deugniet, die kliedert en speelt ; de bedaarde Christus strijkt de plooien glad. Jezus, een tweelingbroer? Het is niet het enige onorthodoxe element in ‘De goede man Jezus en de schurk Christus’. Pullmans roman maakt deel uit van de reeks ‘Mythen’. Het gaat om bewerkingen van vooral Griekse mythen door onder andere Ali Smith, Michel Faber en David Grossman. ‘Dit is een verhaal’ staat in reuzeletters te lezen op de achterflap van Pullmans boek. Verzinsels zijn dus wenselijk en Canongate, bezieler van het Mythen-project, moedigt een creatieve, hyperindividuele inkleuring van het bestofte materiaal aan.

Glibberig

Dat Philip Pullman met het Nieuwe Testament aan de slag gaat, wekt geen verbazing. Uit Pullmans kinderboeken – met name uit de ‘His Dark Materials’-trilogie – spreekt zijn afkeer van het kerkelijke instituut. ‘De goede man Jezus en de schurk Christus’ is dan ook geen keurige blauwdruk van Lucas, het evangelie waarop Pullman zich het meest baseerde. Als jongvolwassene treedt Pullmans Jezus in de voetsporen van Johannes de Doper. Hij wordt een gepassioneerde predikant, die mensen bezielt en verwart met zijn boodschap. Christus staat in zijn schaduw en volgt Jezus overal. Het personage van Christus is een intrigerende, glibberige figuur: nu eens zien we in hem de duivel, dan weer een getormenteerde versie van de Jezus die we kennen. Wanneer Jezus veertig dagen de woestijn intrekt, is het Christus die hem in de val wil lokken, niet Satan. Het is Christus die zich laat meevoeren naar het bed van een prostituee. Er is weinig interactie tussen de broers. Meestal is Christus een anoniem gezicht in de massa van toehoorders.

Pre-darwiniaans

Dan krijgt Christus het bezoek van ‘een vreemde’ die hem opdraagt Jezus’ woorden vast te leggen. ‘Hij is een man, uitsluitend een man, maar jij bent het woord van God (…) Hij is de geschiedenis, jij bent de waarheid, ‘ spreekt de vreemde. Is hij een engel of een demon? Christus laat zich inpalmen en hij wordt een geschiedschrijver, die Jezus’ woorden vaker wel dan niet vervormt. Christus transformeert Jezus’ weinig spectaculaire wapenfeiten tot grootse wonderen, opdat de mensen later Jezus niet zouden vergeten. Zo kon Jezus, aldus Pullman, helemaal geen mensen genezen, maar wie zou zich Jezus herinneren zonder die toverkunsten?
De grootste afwijking van de officiële Bijbelverhalen zit aan het eind. Vlak voor zijn arrestatie in Jeruzalem keert Jezus zich af van God, in wie hij niet meer gelooft. In zijn lange monoloog ontpopt Jezus zich tot een humanistische pre-Darwiniaan. Het is vooral in deze passage dat Pullman kleur bekent. Hij laat Jezus de corruptie van de Kerk en de pedofiele praktijken van priesters voorspellen.

Traditie

Pullman is niet de eerste die komt aanzetten met een broer voor Jezus. Er is een hele traditie die Jezus’ vermeende broer een rol toekent bij de stichting van het christendom. Pullman is zich duidelijk bewust van die alternatieve Bijbelversies, maar het gaat hem niet om de historische feiten. Pullman laat de tragiek van Jezus, de visionair zien. ‘Zonder verhaal geen kerk en zonder kerk zal Jezus worden vergeten,’ schrijft hij. ‘De goede man Jezus en de schurk Christus’ is een sober verhaal, met hier en daar een licht amusante flits. Het is geen tirade tegen het christendom, wel een overpeinzing van de manier waarop religies tot stand komen.

**
Philip Pullman – De goede man Jezus en de schurk Christus – De Bezige Bij – vertaald door Joris Vermeulen – Amsterdam – 191 blz. – Oorspronkelijke titel: The Good Man Jesus and the Scoundrel Christ.