In zijn memoire ‘Ergens anders’ schetst Richard Russo een aangrijpend beeld van de relatie met zijn moeder.

Kathy Mathys

Mohawk, Empire Falls, Thomaston: wie de romans van Richard Russo las, kent deze plaatsnamen. Stadjes op hun retour zijn het en ze staan allemaal symbool voor het echte Gloversville, waar de Pulitzer Prize-winnaar opgroeide. Op koude dagen is de hoofdstraat er leeg en valt er enkel leven te bespeuren in de diner, waar de tafels plakkerig zijn van het vet, of in de poolhal, waar de harde kern een tweede thuis heeft. Russo’s vader behoorde tot die kern. ‘Schadevolle jaren‘ is Russo’s vaderroman. Nu lezen we in ‘Ergens anders’, een korte en intelligente memoire, dat Russo er als kind van overtuigd was dat zijn vader boven de poolhal woonde.

Russo’s vader, ooit een oorlogsheld, daarna een schimmige gokker, is niet het hoofdpersonage van dit boek. Hij verblijft in de coulissen, levert af en toe commentaar op de toestanden in Helwig Street, Gloversville, waar Russo opgroeide met zijn moeder en grootouders.

Tijdens Gloversvilles gloriejaren kwamen negen van de tien paar handschoenen in de VS ervandaan. In 1949, toen Russo werd geboren, was het verval al begonnen. Haast niemand kocht nog handgemaakte handschoenen of schoenen. In een scène met de juiste symbolische lading voor een roman beschrijft Russo de bezoekjes die hij als kind bracht aan het restaurant Pedrick’s, samen met zijn moeder. Naast het restaurant zat een bar en Russo luisterde altijd of hij de stem van zijn vader hoorde. Ook Russo’s moeder richtte haar aandacht op wat er in de bar gebeurde. Dat was de plek waar ze liever zou zijn, grappen makend met de mannen en, wie weet, vond ze er iemand die met haar zou trouwen.

Russo’s moeder hield ervan om te verkondigen dat ze onafhankelijk was, dat haar zoon en zij niemand nodig hadden. Ondanks haar baan bij General Electric kon ze enkel overleven door in te wonen bij haar ouders. Wie dit beeld van de onafhankelijke vrouw in vraag durfde te stellen, kreeg de woede van Russo’s moeder over zich heen. Enkel op haar zoon durfde ze te leunen. ‘Nu ben jij die rots, ‘zei ze, toen de twee eind jaren zestig met een gammele bak Amerika doorkruisten omdat Russo in Tuscon ging studeren. De rit vol beproevingen wordt meesterlijk en doorleefd beschreven. Russo’s moeder, die altijd al geplaagd werd door depressies, is een zenuwinzinking nabij en de schrijver speurt ‘iets woest in haar ogen, iets zo wanhopigs dat het grensde aan hondsdolheid‘.

Weinig privacy

Het is verbazingwekkend hoe een memoire die bijna uitsluitend bestaat uit alle verhuizingen die de Russo’s doorstonden zo beklijvend is. In Tuscon leert Russo Barbara kennen met wie hij zou trouwen. Ze kregen twee dochters en vestigen zich uiteindelijk in Maine. In hun jonge huwelijksjaren had het paar het niet breed, Russo werkte ‘s avonds als zanger om bij te verdienen. Ze woonden in een stacaravan in Tuscon. Russo’s moeder hield niet van haar flat in Phoenix en trok in bij haar zoon en schoondochter, die enkel ‘s nachts in hun slaapvertrekken privacy vonden.

Ergens anders, dat is waar de moeder wil zijn. Nergens is ze gelukkig, overal heeft ze last van haar ‘stemmingen’. Russo bekent dat hij soms hoopte dat zijn moeder het zou opgeven, zich zou schikken in haar lot. Dat gebeurt niet, ze verhuist mee met de Russo’s, wil steeds in de buurt van haar zoon wonen. Ze keert ook een aantal keer terug naar Gloversville, maar dat valt altijd tegen.

Érgens anders’ is een openhartig werkstuk waarin de schrijver het gedrag van zijn moeder en van zichzelf onder de loep neemt. Hij onderkent dat hij trekjes van zijn ouders heeft, met name hun obsessieve kanten. Om te kunnen pokeren verkocht hij ooit zijn bloed. Gelukkig vond hij het schrijven want daarin kan hij die obsessieve neigingen kwijt. Het is onder andere dankzij zijn moeder dat Russo schrijver werd. Zij las elke dag, had weliswaar een voorkeur voor boeken waarin de zon meer scheen dan in haar eigen leven.

Je merkt dat ‘Ergens anders‘ een pijnlijk boek moet zijn geweest om te schrijven. Het is geen afrekening, verre van, en in het onthutsende slothoofdstuk ontdek je dat Russo zichzelf nog het meest verwijt hoe de dingen zijn gelopen.

****

Richard Russo – Ergens anders – vertaald door Kees Mollema – Signatuur – 215 blz. – oorspronkelijke titel: On Helwig Street – A Memoir – 15.99 €.

Eerste zin: ‘Toen een vriendin van mij een paar jaar geleden op de New York State Thruway een bord passeerde waarop                CENTRUM VAN DE LEERVERWERKENDE INDUSTRIE stond te lezen, meende ze leedverwerkende te zien staan en dacht ze: dat is vast waar Russo vandaan komt.’